Prolínání slovanských prostředí

Červený Kostelec / Praha 2012 PROLÍNÁNÍ SLOVANSKÝCH PROSTŘEDÍ Editoři: PhDr. Marcel Černý, Ph.D. (literárněvědná část) Mgr. Kateřina Kedron, Ph.D. (jazykovědná část) PhDr. Marek Příhoda, Ph.D. (historická část)

Výstup projektu specifického výzkumu č. 263103/2011 řešeného na FF UK. Recenzovali: doc. Dr.phil. Markus Giger Mgr. Tereza Chlaňová, Ph.D. © Filozofická fakulta Univerzity Karlovy v Praze, 2012 © Pavel Mervart, 2012 © Mucha Trust ISBN 978-80-7465-024-6 Russia Altera Dějiny ·kultura ·duchovnost Předseda ediční rady: Jan Blahoslav Lášek (Praha)

ObSAH Slovo úvodem 9 I. NáRODNě EmaNciPačNÍ a STáTOPRávNÍ iDEjE u SlOvaNSkých ETNiK Małgorzata Cekiera Wirtualna Serbia. Obraz narodu serbskiego na serwisie społecznościowym Facebook 17 Jan Květina „So weit die polnische Zunge klingt?“ Nacionální rétorika národních demokratů na přelomu 19. a 20. století 25 Мария Саммут Кабанова «Имперские» мотивы в тексте «Степенной книги царского родословия» 31 Jakub Sokół Idea reslawizacji Łużyc w programie Serbołużyckiego Stronnictwa Narodowego / Łużyckiego Aliansu 41 Petr Stehlík Bosna, Zach a Garašaninovo Načertanije: k některým aspektům programu srbské národní politiky z roku 1844 49 II. NábOžENSká mOzaika SlOvaNSkéhO aREálu Mislav Kovačić Čuvanje hrvatske glagoljaške tradicije kao franjevačka vrednota 61 Justyna Michniuk Serbowie Łużyccy wyznania ewangelickiego. Zwyczaje i instytucje 69

Katarzyna Stępińska Religijna mozaika Sarajewa 79 III. SlOvaNSké liTERaTuRy vE vzájEmNých REflExÍch a kONfRONTacÍcH Magdalena Bystrzak Korzyści z zastosowania poetyki kulturowej do badań nad kontekstem czesko-słowackim 89 Martina Kramarić Interpretacije emauske epizode u češkim i hrvatskim povijestima jezika i književnosti 97 Mar’yana Kril Hryćko Czubaj – Cyprian Kamil Norwid: miejsce poza epoką 109 Ludmila Machátová Cesta Jana Novgorodského do Jeruzaléma a zpět. K otázce protorenesance v novgorodském písemnictví 119 Eva Malenová Proměny v české reflexi ruské dětské literatury 127 Elvira Mezit Pripadnost bosanskohercegovačkih pisaca i konstituisanje bosanskohercegovačke književnosti 135 Agnieszka Potyrańska Szatan w świecie, Szatan w człowieku – próba interpretacji problemu na przykładzie literatury symbolizmu rosyjskiego w kontekście poezji czeskiej 141 Mirna Sindičić Sabljo Slavenske književnosti u hrvatskoj književnoj periodici pedesetih godina 20. stoljeća 151 Искра Тасевска Хаџи-Бошкова Во прангите на интерпретацијата – повеќе од дискурс, помалку од знак (Крсте Чачански и Данило Киш) 161

IV. PROcES OSvOjOváNÍ SlOvaNSkých jazyků Єлизавета Барань Процес засвоєння слов’янських мов (російської та української) угорськомовним населенням Закарпаття з 1945 року 171 Алисия Чекада Способы передачи грамматической категории рода польских имен существительных в эстонско-польском словаре 179 Газдаг Вiльмош Використання мов (рідної та державної) угорськомовними учнями Закарпаття 185 Jana Kitzlerová Co je neosvojitelné. Překladatelská praxe jako pomocník při osvojování cizího jazyka 195 Sylwia Sojda Metodyka nauczania tłumaczenia konsekutywnego (na tle studiów słowacystycznych) 207 Mirna Stehlíková Đurasek (Ne)podnošljivost jezičnih odstupanja 219 V. vzájEmNé vlivy SlOvaNSkých jazyků zE SyNchRONNÍhO a DiachRONNÍhO POhlEDu Наталля Яненка Фанетычная і марфалагічная варыянтнасць у вусным гарадскім беларуска-рускім маўленні (на матэрыяле запісаў у г. п. Хоцімску) 231 Virna Karlić Kategorija jednostavne (ne)određenosti u južnoslavenskim jezicima 239 Katerina Kedron Muž a žena v partnerských vztazích: nabídka ke sňatku (běloruská, polská a česká frazeologie ve srovnávacím aspektu) 249

Miroslava Kyseľová Verbálne particípiá a adjektíva tvorené koncovkou -lý v slovenčine, češtine a poľštine (vývoj a súčasné tendencie) 259 Bojana Marković Kajkavsko-štokavska jezična prožimanja u povijesti hrvatskoga književnog jezika (na primjeru Kanižlićeve i Krizmanićeve Svete Rožalije) 269 Хельга Шульце-Нойфельд Вступление в телефонное общение в русском и немецком социумах. Интерференция и потенциальные конфликты 283 Michal Vašíček Ke konkurenci životnosti a personičnosti v lašských nářečích 293 Monika Witkowska Dlaczego Czechów śmieszy język polski, a Polaków język czeski? Krótko o polsko-czeskich stereotypach językowych 305 Jmenný rejstřík 313 Ediční a redakční poznámka 317

9 SlOvO úvODEm Kniha, kterou držíte v rukou, je výsledkem sedmého setkání mladých slavistů na Filozofické fakultě Univerzity Karlovy v Praze. Věřím, že účastníkům přinesla všechna setkání podněty pro jejich další práci, nejen v referátech a tištěných textech, ale i v atmosféře vzájemných kontaktů a diskusí. A to tím spíše, že navržená témata, která spojovala jednání v určitý celek, tvoří nezbytný referenční rámec našich úvah o dějinách i současné situaci slovanských etnik: utváření státnosti a národní iden­ tity je pozadím všech dílčích otázek, o nichž jsme nuceni přemýšlet. Každá přednesená studie obohatila zjištění o procesech, jež probí­ haly nebo probíhají v jednotlivých slovanských kulturách. Uvědomil jsem si při jejich sledování, jak důležitá je myšlenka českého filosofa Jana Pa­ točky, že je třeba, aby historickými a literárně kritickými pracemi pro­ svítalo „tažení velkých čar historických“,1 vědomí o širších historických souvislostech každé události. Je to naléhavý požadavek zvláště dnes, kdy se ukazuje, že v evropském či euroamerickém prostoru se v minulých staletích střetaly dvě rozporné tendence státního uspořádání, které do­ sud probíhaly odděleně a ke kterým tíhly geograficky vzdálené regiony. V nynější epoše, vyznačující se masivní migrací, se tyto tendence ocitly ve společném prostoru velkých městských aglomerací. Jsou to jednak tendence, jejichž energie směřovala k vytvoření silného centralizovaného státu založeného na univerzálních právních principech 1 Patočka, J., „Úvod“ k Filosofii dějin. Cit. karlík, F., Patočkova strahovská pozůstalost a jeho odložené opus grande, in: Kritický sborník, 2000–2001, sv. XX, 147.

Slovo úvodem 10 (jako byla Francie, Británie nebo během 18. a 19. století Rusko), jednak tendence, které se proti takovému vývoji stavěly a navrhovaly jiné cíle. Představa o centralizovaném státu byla založena na dělbě tří nejdů­ ležitějších mocí, na pravidelných personálních obměnách moci výkonné a zejména na vyčlenění státních orgánů od ostatní společnosti. Druhá tendence kladla důraz na ideu, že pojivo společnosti tvoří sdílené hod­ noty, soudržnost, soucit a porozumění. Nutno předeslat, že postupné a obtížné vytváření centralizovaného státu, spravovaného podle všeplatných a neosobních právních norem, bylo velkým výkonem evropské civilizace od jejího nového založení v době po tzv. stěhování národů. Prošlo třemi vzájemně se prostupují­ cími polohami. Především christianizací, tj. šířením univerzálního ná­ boženství, které překonalo kmenovou religiozitu. Dále urbanizací, pro­ cesem zakládání měst jakožto komunit, které nespočívaly na rodové blízkosti a jimž byla od počátku vlastní vnitřní různorodost: různoro­ dost vnášely do měst univerzity s univerzálním jazykem a myšlením, nebo tzv. žebravé mnišské řády, které se věnovaly především intelektuál­ ním činnostem; neodmyslitelnou součástí měst byla i ghetta příslušníků jiných vyznání a jiných kultur, v Evropě zejména kultury hebrejské. Za tře­ tí to byl vývoj specializovaného státního aparátu: v centralizovaném státě vznikaly postupně společenské vrstvy kvalifikované pro hájení „obecné­ ho zájmu“ – zejména vrstva určená pro výkon správy a soudnictví, tedy byrokracie, šlechta v taláru, „noblesse du robe“, jak se říkalo úřednickému stavu ve Francii za vlády Jindřicha IV. K těmto vrstvám patřila i profesio­ nální armáda a později systém státního školství. Obyvatelstvu bylo pone­ cháno pěstování „zájmů soukromých“. Vývoj centralizovaného státního zřízení byl vždycky pomalý a krutý: vzpomeňme na Shakespearovy his­ torické hry, které představují ve zkratce jakési dějiny britské státnosti, na války hugenotů a pronásledování jansenistů ve Francii, na vládu Ivana Hrozného a Petra I. v Rusku. Tomuto směřování odpovídalo i klasicistní pojetí člověka jakožto bytosti, která se má zformovat v činorodou „osob­ nost“, schopnou uskutečňovat ve vlastním životě všeobecně platný „řád“, i za cenu, že ji v takovém úsilí může postihnout naprostý nezdar. Na této půdě vznikl žánr klasické tragédie, později „Bildungsromanu“ a „ro­ mánu deziluze“ jako základních forem novověkého umění. Zároveň však v Evropě existovaly společnosti, které se takovému procesu chtěly vyhnout. Jejich tvářnost určilo jiné směřování, které je běžně označováno jako „národní obrození“ a jehož cíl bychom mohli pochopit jako touhu po vytvoření soudržné a harmonické pospolitosti,

Slovo úvodem 11 jejíž funkce se od centralizovaného státu zásadně lišily. Vůči státní moci tu panovala nedůvěra, pěstován byl sentimentální kult „prostého člově­ ka“, apoteóza „svaté každodennosti“, ale zároveň ironické a subverzivní postoje, hodnoty anarchické a destruktivní, jimiž se příslušníci pospoli­ tosti bránili před chladem neosobních institucí. Znakem takové po­ spolitosti byl jazyk, jeho pěstování a úcta k němu, ať už byl definován lingvisticky nebo stylisticky (žargon kompaktního společenství), neboť byl symbolem výlučnosti a porozumění. Vše to bylo výrazem přání, aby vznikla společnost udržovaná intimní lidskou blízkostí, z níž byly cizoro­ dé živly (národní, náboženské, rasové) samozřejmě vyloučeny. Člověk se měl v takové kultuře oddat harmonickému sdružování, odříci se pýchy a individuality, vplynout do širého toku pospolitého života. Cesta těchto kultur nemířila ke klasickým výtvorům tragédie a románu. Odpovídajícími žánry byl „román mravního probuzení“, tj. odvržení falešných život­ ních cílů, idyla a kronika (nejmonumentálnějším výtvorem klasické české prózy je Holečkova kronika Naši). Mnohem perspektivnější však byly žánry subverzívní – parodie, groteska, persifláž. Tyto kultury jsou vní­ mavější k hravosti a sémantické mnohoznačnosti moderního umění, jejich negativním rysem je absence konstrukční vůle, sklon k věčnému kverulantství, odcizenost od „velkých dějin“. Rozdíl obou společností bylo by možno vyjádřit na jedné straně poj­ mem „vláda zákona a práva“, na druhé „vláda soucitu a porozumění“.2 Tyto pojmy jsou ovšem jen pomyslnými úběžníky, nicméně jejich půso­ bení lze v evropských dějinách rozeznat. Dodejme, že „model obrození“ vznikl po napoleonských válkách v Německu, Německo jej také korunovalo roku 1871 vytvořením ná­ rodně definovaného státního útvaru.3 Obrození zejména slovanských národů se také v Německu inspirovalo, ač bylo navenek protiněmecky zaměřeno. Ještě dodejme, že Rusko zaujímá v těchto procesech osobité postavení. Po reformách Petra I. směřovalo zejména během 18. století 2 Srov. derrida, J., Síla zákona. „Mystický základ autority“. Přel. Miroslav Pet­ říček. Praha 2002, 21 an. 3 Podstatné materiály k tomuto námětu obsahuje kniha Urválek a., et al. (eds.). Dějiny německého a rakouského konzervativního myšlení. Olomouc 2009. Během 18. a na počátku 19. století bylo formování národní identity spjato s demokratizačními procesy a s opozicí vůči „starým pořádkům“. Během 19. století se identitní tendence ocitly v opozici vůči „občanským“ demo­ kratickým principům.

Slovo úvodem 12 k uskutečnění centralizované a byrokratické státnosti, jejímž vrcholem byla byrokraticko vojenská vláda Mikuláše I. a posléze administrativní, soudní i ekonomické reformy Alexandra II. V duchovním životě Ruska však během 19. století převážily „obrozenecké ideje“, soustředěné zej­ ména u slavjanofilů v představě o zvláštním rázu ruské kultury a její spásné misi v Evropě. Civilizační procesy ani procesy „obrození“ či „obrozování“ nejsou stále dokončeny. Jak bylo řečeno, v současných megalopolích se obě tendence ocitly v těsném a konfliktním styku, zatímco dříve se rozvíjely v geograficky vzdálených prostorách. Příslušníci nejrůznějších etnických skupin požadují stále větší míru respektu a samostatnosti, o autonomii usilují etnika, která byla zdánlivě překryta integračními procesy (např. národní obrození Bretonců). Zároveň si však příslušníci minoritních etnik touží přivlastnit vymoženosti moderní (univerzální) „vědotechniky“ a všesvětového způsobu života. Projevuje se v tomto rozporu obecně lidská potřeba vzájemného sdružování, která není technologickým roz­ machem moderních společností uspokojena? Nebo spíše nevyrovnanost moderního vědeckotechnického vývoje a nerovnoměrné rozložení jeho vymožeností: pocit nezaslouženého nedostatku se pak definuje jako projev diskriminace národních či náboženských identit? Je to disharmonický proces, na jehož protichůdných pólech se vyno­ řují nezvládnuté problémy. Vnitřním problémům podlehly nejen totalitní režimy někdejšího sovětského bloku, nemenším problémům musí čelit i „otevřené společnosti“, jejichž model země osvobozené od totalitních režimů teprve realizují. Na pólu civilizačním zakoušíme téměř denně zkušenost, že ony specializované občanské skupiny, které mají prosa­ zovat „obecný zájem“, se staly doménou „zájmů privátních“ (korupce) a že sama představa neustále se stupňujícího technického a ekonomic­ kého rozvoje narazila patrně na svou kritickou mez. Na pólu národně identifikačních snah jsme svědky xenofobie, válečných hrozeb a přede­ vším stále výraznější uzavřenosti malých kulturních entit, jež vede ke kulturní stagnaci. Euroamerická společnost se tak pohybuje na hranici mezi idealistickou představou šíření ekonomického i politického pokroku a zároveň skepse, mezi tradičním nacionalismem a blasfémií vůči zdě­ děným hodnotám, mezi ekumenickou tolerancí a religiózní uzavřenos­ tí, mezi povědomím o všeobecně platných zákonech humanity a mezi pragmatickým skupinovým egoismem. Na rozporuplnost a paradoxnost moderního vývoje reagovala nej­ citlivěji literatura. Zakotvení jak v civilizačních snahách, tak v národní

Slovo úvodem 13 či náboženské identitě je pro moderní prózu skoro vždycky relativní. Ludvík Vaculík v románu Sekyra prolíná pasáže evokující poezii rusti­ kálního světa dětství (stylisticky výrazně prezentovaná postava „otce“) s úseky aktuální politické polemiky; Bohumil Hrabal cítí silnou afinitu ke kompaktním komunitám outsiderů nejrůznějšího typu, vždy se však do těchto úseků zalamuje svět předpisů, byrokratických povinností, za­ městnaneckých problémů a policejních zásahů a úřední šikany. Střídání vypravěčských perspektiv i jazyků je znakem této situace. Jednoznačné řešení této situace patrně neexistuje, nabízí se jen hle­ dání postupných kroků, pomalé záplatování děr civilizačních a ekono­ mických a zároveň tlumení excesů národních nebo skupinových identit. Může nás posílit vědomí, že Evropa žila v rozporné situaci vždycky. Už myslitelé antiky poznali, že v lidské mysli sousedí emoce, touha po po­ míjivých věcech tohoto světa, závist, lež, mravní nespolehlivost a vrat­ kost všech lidských vztahů, ale zároveň poznání věčných a všeplatných zákonů vědění i etiky. Dodejme, že z tohoto rozporného vědomí vznikl sám nejevropštější literární žánr – tragédie. Nedávno jsem mohl číst slova francouzského filosofa Maurice Merleau Pontyho: „[...] již křesťanství se zakládalo na tom, že nahrazuje odtržené abso­ lutno absolutnem v lidech. [...] Bůh přestává být vnějším předmětem a zaplétá se do lidského života – a tento život není jednoduchým návra­ tem k určitému nečasovému řešení, Bůh potřebuje lidské dějiny, svět je nedokončený, jak říká Malebranche. Náš postoj se liší od křesťanského postoje v tom, že křesťan věří na existenci určitého rubu věcí, ve kterém má dojít k onomu ‚převrácení pro a proti‘. Podle nás se tento obrat děje zde před našima očima. Možná by i někteří křesťané připustili, že rub věcí musí být viditelný již zde v našem životě.“4 Tedy důvěra, že lidstvo řešení těchto problémů objeví. Snad nás tato slova mohou povzbudit. Na řešení těchto otázek se mladí slavisté chtíce nechtíce určitě budou v budoucnu podílet. Vladimír Svatoň 4 merleaU Ponty, m., Primát vnímání a jeho filosofické důsledky. Přel. Jan Haják. Praha 2011, 57.

Małgorzata Cekiera 24 Pomimo odwoływań do kultury globalne, analizowane strony poru­ szały problematykę narodową w sposób radykalny. Zastanawia brak cieszących się dużą popularnością stron na portalu Facebook, które do­ tyczyłyby tematyki związanej z narodem serbskim w sposób liberalny. Nie można jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, co jest przyczyną takiego stanu rzeczy. Jedyna strona, która poruszając zagadnienia na­ rodowe, jednocześnie walczy z objawami nacjonalizmu, to strona Nije bitno dali si srbin, musliman ili hrvat bitno je da si pošten čovjek (13.076 fanów). Jednakże zauważalna jest bardzo słaba aktywność administratorów oraz fanów strony. Krążenie elementów globalnej kultury oraz nowe technologie mogą w pewnych warunkach powodować rozluźnienie relacji jednostka–na­ ród, jednakże musimy być niezwykle ostrożni w przedwczesnych sądach i wnioskach. Trudno określić, w którym kierunku podąży myślenie o na­ rodzie, a tym samym sposób jego prezentowania w przestrzeni internetu. Nie wykluczone, że sposób myślenia o narodzie wśród młodego serb­ skiego pokolenia jeszcze bardziej się zradykalizuje. Nie mniej jednak można postawić hipotezę, że wraz z uspokojeniem się sytuacji politycz­ nej, wzrostem ekonomicznym i gospodarczym społeczeństwo serbskie otworzy się jeszcze bardziej na globalne wartości i kulturę. AbStRACt viRTual SERbia: ThE SERbiaN NaTiON ON facEbOOk In recent years a social networking was outstanding in the Balkan countries (2,8 million users of Facebook in Serbia). The widely popular Web 2.0 is an increasingly important tool for the study of the socio­cultural transformation. The internet as a one of the foundations of the globali­ zation paradoxically becomes a space where members of different nations cultivate the tradition and culture of their nation. This paper deals with the Serbian culture and history and its reflection by the Internet users.

25 „SO WEiT DiE POlNiSchE zuNgE kliNgT?“ NaciONálNÍ RéTORika NáRODNÍch DEmOkRaTů Na PŘElOmu 19. a 20. STOlETÍ Jan květina FF UK Praha jazykOvé kRiTéRium jakO záklaD iDENTiTy? Parafráze německého verše ze slavné písně Ernsta Moritze Arndteho Des Deutschen Vaterland v názvu příspěvku poukazuje na ožehavý problém vy­ mezení principů národní pospolitosti ve střední Evropě a v polském pro­ středí obzvláště. Tak jako první sloka uvedené písně rozvíjí myšlenku, že německá vlast nemůže být omezena na oblast Pruska či Švábska, ale musí být větší („muss gröβer sein“), aby mohla následně zaznít ústřed­ ní teze o žádoucích německých hranicích, jež by měly sahat všude tam, kde zní německý jazyk („deutsche Zunge klingt“),1 lze říci, že v obdob­ ných intencích – samozřejmě s polštinou jako určujícím prvkem – je líčen vývoj moderního polského nacionalismu, opřeného zejména o sta­ noviska národních demokratů Romana Dmowského. Tradiční interpre­ tace postulátů této strany totiž charakterizují daný diskurz zásadně za pomoci etnických a šovinistických kategorií,2 kdy měla být polská pří­ slušnost a případná obnova nezávislého státu založena čistě na jazykové bázi. Ústřední cíl Národní demokracie byl tudíž spatřován v krystalizaci „etnicky čistého“ Polska, jehož občané by byli spřízněni rodem a jazy­ kem, respektive krevním poutem. 1 Text písně citován podle SChaUenbUrg, M., Allgemeines Deutsches Kommers- buch, Lahr 1858, 109−110. 2 Srov. např. krzyWieC, G., Szowinizm po polsku: przypadek Romana Dmowskiego (1886−1905), Warszawa 2009.

Jan Květina 30 civilizační stupeň vývoje a bylo s nimi počítáno jako s případnými part­ nery, zatímco ukrajinské hnutí bylo respektováno pouze ve folklórní rovině a běloruské emancipační tendence byly zcela odmítány argumen­ tem, že se nejedná o národnost, nýbrž o kmen (szczep).15 Spojení dok­ tríny národního ducha s koncepcí civilizační mise a zásadou národního egoismu tak vytvářelo značně nejednotný a nejednoznačný národní diskurz, který lze na základě Hobsbawmovy typologie klasifikovat jen velmi obtížně, neboť ve své podstatě obsahoval jak primordiální, tak hodnotově konstruktivistické prvky. AbStRACt So weit die polnische Zunge klingt?“ NAtIONALISt RhETORic Of ThE NaTiONal DEmOcRaTS aT ThE TuRN Of ThE 19tH aND 20tH cENTuRy The purpose of this paper is to provide an analysis of the national discourse of the Polish National Democrats at the end of the 19th and the beginning of the 20th century. In the context of their aversion for romantic, positivist or socialistic political conceptions one has to realize that the efforts of the National Democrats to emphasize the national theme was necessarily connected to the clarification of two questions: 1) what is the essence of the Polish identity; 2) which area the independent Polish nation should occupy in the future. In the case of the first question we have to define to what extent the concept of National Democrats was expressed by the idea of the ethnic purity and to what extent it was perceived as the political one, which was supported not by primordial but by value principles. In this respect, it is obvious that the problem of principles of the national identity was closely associated with the second question, as the range of the sovereign Polish state and the delimitation of its boundaries were dependent on the ability of the National Democrats to take into account the issue of non­Polish minorities. 15 Przegląd Wszechpolski 7 (1901), s. 618.

31 «ИмперскИе» мотИвы в тексте «степенной кнИгИ царского родословИя» Мария СаММут Кабанова Российский центр науки и культуры, Мальта Государство Российское стало Российской Империей только при Петре I, в 1721 году, однако ощущение собственного величия, из- бранности, уникальности, «великонародности» появляется в сознании книжников и, следовательно, отражается в русских литературных текс- тах задолго до этого события. В частности, оно явно присутствует в программном историческом тексте эпохи Ивана IV – «Степенной книге царского родословия»1 (далее «Степенная книга»), которая изображает генеалогическое древо царского рода, начиная от князя Владимира Святого и кончая Иваном Грозным, являющимся (согласно «Степенной книге») его прямым потомком, законным наследником и самодержцем Великой Руси. Эпоха XVI века активно формирует новые представления о царе, стране, ее истории и народе и созда- ет новую мифологию абсолютной власти и великой державы, что отражается в тексте «Степенной книги» уже на уровне структуры, начиная с самых первых глав, в которых появляются мотивы, кото- рые с определенной оговоркой можно назвать «имперскими», так как они характерны в том числе и для более позднего исторического дискурса. 1 Степенная книга царского родословия по древнейшим спискам. Том 1, Москва 2001.

Мария Саммут Кабанова 38 окрестныя страны покори подъ ся, овы миромъ, а непокоривыя ме- чемъ»21 . Этим же, с Божьей помощью, занимается и Ярослав Муд- рый: «Преблагыи Богъ сугубо тому и дръжавы царствиа умножи, и многи окружныя страны поработи ему, покаряющаяся ему мирно устраяше, а враждующихъ ему оружиемъ к себѣ прикланяше»22 . Таким образом, мы видим, что в тексте, созданном в эпоху Ивана Грозного, явно представлены мотивы, которые можно назвать «им- перскими», например, мотив абсолютной власти, великонародность, укрепление собственной земли и другие. Однако необходимо от- метить, что отсылают они нас скорее к образу Византийской импе- рии, идее Москвы – второго Константинополя и Москвы – третьего Рима23 . Это отражается и в использовании титулатуры, которая обыч- но применялась, когда речь шла о византийском императоре или татарском хане (царь, царство, цесарь), и в отсылках к легенде о про- исхождении князей от цесаря Августа. Итересно в этой связи, что Б.А. Успенский отмечал, говоря об эпохе Петра I, что «само обра- щение к Риму как норме и идеалу государственной мощи было тради- ционно для русской культуры»24 . AbStRACt “imPERial” mOTifS iN ThE ROyal bOOk Of DEgREES Russia became the Russian Empire only in 1721, but the ideas of being a glorious, unique and chosen great nation were widespread long before. “The Royal Book of Degrees” created in the times of Ivan IV can be 21 Там же, 238. 22 Там же, 381. 23 Подробнее об идее Москва – третий Рим см. в статье: Příhoda, M., Mnich Filofej a Třetí Řím (vznik a proměny jedné ideje první poloviny 16. století), in: gkantzioS dráPelová, P. et al., Kulturní, duchovní a etnické kořeny Ruska: portréty, Červený Kostelec 2009, 135–173. 24 уСпенСКий, б.а., Отзвуки концепции «Москва Третий Рим» в идеологии Петра Первого (К проблеме средневековой традиции в культуре барок- ко), in: уСпенСКий, б.а., Семиотика истории. Семиотика культуры, Москва 1994, 60.

«иМперСКие» Мотивы в теКСте… 39 mentioned as an example. The text builds up the genealogical scheme of Tzars’ family starting with Vladimir the Saint and ending with Ivan the Terrible who (according to “The Royal Book of Degrees”) is Vladimir’s linear descendant, successor and the absolute sovereign of all Rus’. During the XVI century new ideas of tzar, country, its history and people, and creating a new mythology were spreading. The article deals with the most widespread imperial ideas and motifs in “The Royal Book of Degrees” and tries to explain their function in the process of creating the new political mythology.

41 iDEa RESlaWizacji łużyc W PROgRamiE SERbOłużyckiEgO STRONNicTWa NaRODOWEgO / łużyckiEgO aliaNSu JakUb Sokół Uniwersytet Jagielloński, Kraków Serbowie Łużyccy są ostatnim narodem, jaki przetrwał do dzisiaj spo­ śród wielu słowiańskich ludów osiadłych niegdyś między Odrą a okoli­ cami Łaby i Soławy. Liczebność Łużyczan w latach osiemdziesiątych XIX wieku sięgała jeszcze 166 tysięcy 1 , a obecnie żyje już tylko nie więcej niż 25 − 30 tysięcy Serbołużyczan, z czego nie wszyscy znają język łużycki2 . Wielowiekowa germanizacja Łużyc zachodziła do pew­ nego stopnia w wyniku napływu ludności niemieckiej. Znacznie waż­ niejsze było jednak niemczenie miejscowej ludności serbołużyckiej, które można zaobserwować i dzisiaj. Łużyczanie od ponad tysiąca lat żyją pod obcym panowaniem, co znacznie utrudnia im przetrwanie. Przez większość wspomnianego czasu Łużyce były we władaniu Nie­ miec, co było dla Serbołużyczan szczególnie niekorzystne. W XX wieku naród łużycki dwukrotnie, mianowicie po zakończeniu pierwszej3 i dru­ giej wojny światowej próbował stworzyć własne państwo4 . Żadna ze współczesnych organizacji serbołużyckich nie wysuwa postulatu niepod­ ległości Łużyc, co nie znaczy, że nie toczy się walka o przetrwanie narodu łużyckiego. W programie Serbołużyckiego Stronnictwa Narodowego 1 CygańSki, m. – leSzCzyńSki, r., Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan, Opole 1995, 126. 2 křivánek, v., Ve stavu nepřetržitého ohrožení. Tvar 20 (2009) č. 9, 6. 3 CygańSki, m. – leSzCzyńSki, r., Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan, Opole 1995, 185. 4 CygańSki, m. – leSzCzyńSki, r., Zarys dziejów narodowościowych Łużyczan, Opole 1997, t. II, lata 1919−1997, 49.

idea reSlaWizaCJi łUżyC… 47 ugrupowanie z powodzeniem funkcjonują w innych państwach. Gdyby więc naród łużycki solidarnie wystąpił w obronie swoich praw lub uzy­ skał jeszcze pomoc z zewnątrz, jego położenie zapewne polepszyłoby się. Warto też dodać, że SLS dzięki swoim wystąpieniom wywołuje dys­ kusje w społeczności łużyckiej i zmusza instytucje serbołużyckie, głównie Domowinę, do zajęcia stanowiska. AbStRACt ThE iDEa Of RESlavizaTiON Of luSaTia iN ThE PROgRam Of ThE SORbiaN NaTiONal PaRTy / luSaTiaN alliaNcE The Sorbian National Party (Serbska ludowa strona ­ SLS in Lower and Upper Sorbian) is the only Lusatian political party. The group came to life in 2005 and changed its name to the Lusatian Alliance (Łužyska alianca ­ ŁA in Lower Sorbian) in 2010. The Party advocates the formation of the Sorbo­Lusatian school system and introducing the compulsory learning of the Lusatian language in the area populated by Lusatians. The Party also desires the emergence of a common identity of the inhabitants of Lusatia, who together would look after preserving the language and culture of the Sorbs. The Sorbian National Party also submitted a demand for giving Lusatians political autonomy. The Sorbian authorities would have own budget to maintain the national education and would be free to control the curriculum in Sorbian educational institutions.

49 bOSNa, zach a gaRašaNiNOvO NačertaNije: k NěkTERým aSPEkTům PROgRamu SRbSké NáRODNÍ POliTiky z ROku 1844 Petr Stehlík FF MU Brno Žádný jiný historický pramen z 19. století, který je spjat s formováním novodobého srbského národa a státnosti, není opředen tolika kontrover­ zemi a protichůdnými interpretacemi jako program zahraniční a národní politiky srbského státu Načertanije (Náčrt) z roku 1844. Za autora tohoto tajného dokumentu, který byl poprvé zveřejněn až v roce 1906, je pova­ žován tehdejší ministr vnitra a jeden z nejvýznamnějších srbských státníků 19. století Ilija Garašanin (1812–1874).1 Nutno podotknout, že v jiho­ slovanském prostředí se dodnes vedou často vášnivé a ideologizované polemiky o povaze jeho textu,2 který bývá tradičně označován za první systematickou artikulaci velkosrbské myšlenky. Účastníci těchto sporů přitom mnohdy vynášejí rezolutní soudy o Garašaninovi a jeho programu, aniž by se důkladně seznámili s textem Načertanija, natožpak s jeho předlo­ hou z pera českého slovanofila Františka Alexandra Zacha (1807–1892).3 1 Srov. maCkenzie, D., Ilija Garašanin: Balkan Bismarck, New York 1985; ŠeSták, M., Ilja Garašanin a Češi. Slovanský přehled 74 (1988), 513–518. 2 Srov. např. Stančić, N., Problem „Načertanija“ Ilije Garašanina u našoj historiografiji. Historijski zbornik 21–22 (1968–69), 179–196; čović, B. (ed.), Izvori velikosrpske agresije. Rasprave, dokumenti, kartografski prikazi, Zagreb 1991; lJUŠić, R., Knjiga o Načertaniju. Nacionalni i državni program Kneževine Srbije (1844), Beograd 1993; kreStić, V. – nedić, M. (eds.), Velika Srbija: istine, zablude, zloupotrebe. Zbornik radova, Beograd 2003. 3 Srov. Žáček, V., František A. Zach, Praha 1977; TÝŽ, Češko i poljsko učešće u postanku Garašaninova „Načertanija“ (1844). Historijski zbornik 16 (1963), 35–56; hladký, l. – ŠtěPánek, V. (eds.), František Alexandr Zach 1807–2007:

Petr Stehlík 58 oblasti, z nichž přisuzuje klíčový význam Bosně a Hercegovině, které pokládá za národnostně srbské země. Zda takovýto program nazveme srbským, či velkosrbským, považujeme za čistě terminologickou otázku. Odpověď na ní závisí výlučně na rozhodnutí, zda budeme Načertanije a obdobné národně­partikularistické politické koncepce 19. století, jež byly logickým výrazem dobových národně­emancipačních a státotvor­ ných procesů v jihovýchodní Evropě, označovat emocionálně silně za­ barvenými termíny velkosrbský, velkochorvatský, velkobulharský apod., nebo dáme přednost neutrálnímu výrazivu.14 AbStRACt bOSNia, zach aND gaRašaNiN’S Načertanije: ON SOmE aSPEcTS Of ThE PROgRam Of SERbiaN NaTiONal POlicy fROm 1844 The paper deals with Načertanije – the secret program of the Serbian foreign and national policy from 1844, which was written by the contemporary Serbian minister of interior affairs, Ilija Garašanin. This document is traditionally considered to be the first systematic articulation of an idea of the Greater Serbia. Does this marking correspond to reality? What was the role of the Czech slavophile František Alexandr Zach in the birth of this program? What are the differences between Garašanin’s Načertanije and Zach’s original plan? What position does Bosnia hold in both of the documents? These are four interrelated questions the author tries to find answers to on the basis of a thorough comparative analysis of the complete editions of Garašanin’s Načertanije and Zach’s plan of the Slavonic policy of Serbia. 14 V případě užití neutrální terminologie ovšem hrozí, že se bude jednat o výra­ zy nedostatečně precizní (např. „srbský“) či nesrozumitelné laické veřejnosti (např. „pravašství“).

II. NábOžENSká mOzaika SlOvaNSkéhO aREálu

61 čuvaNjE hRvaTSkE glagOljaškE TRaDicijE kaO fRaNjEvačka vREDNOTa miSlav kovačić Sveučilište u Zagrebu Hrvatska Provincija svetoga Jeronima franjevaca trećoredaca jedinstvena je u svijetu po svom glagoljaškom usmjerenju, koje je u nazivu – a po­ vremeno i u bogoslužju – zadržala sve do danas. U članku želimo svrati­ ti pozornost na franjevački doprinos čuvanju glagoljice, pri čem će nam pristup biti teološki. Doduše, glagoljaštvo i franjevaštvo razlikuju se i poviješću i strukturom. No postoje i određene sličnosti koje nam do­ puštaju spomenuti pristup. Riječ je o dvije ponajprije teološke pojave, nastale kao pokušaj ponovnoga buđenja evanđeoskoga duha. Moravska misija (kronološki starija), ali i sav njezin povijesni hod, jedan je od pokušaja da se novodoseljeni narodi uključe u europsku kulturu, a njihov se jezik učini književnim i liturgijskim.1 S druge strane, Franjo Asiški pojavio se u času u kojem su društvo i Crkva duboko klasno podijeljeni: u Italiji njegova vremena postoje tzv. maiores i minores. 2 K tomu, postoje dvije društveno isključene skupine: siromasi i gubavci. Franjo bira biti malen, blizak malenima, što će – terminološki – ostati u imenu reda: Ordo fratrum minorum. Za njega i njegovu prvu braću to konkretno znači služiti potrebitima. No pojam malenosti s vremenom će nadići te dvije kategorije i početi se, u perspektivi poslanja, prilago­ đavati znakovima vremena: svako razdoblje nosi neke svoje „malene“. * * * 1 Usp. ŠteFanić, v., Tisuću i sto godina od moravske misije. Slovo 13 (1963), 7. 2 Usp. rotzetter, a. – matUra, t., Živjeti evanđelje s Franjom Asiškim, Zagreb 1997, 19.

Mislav Kovačić 68 Navodi Franjinih spisa uzeti su iz: Spisi svetoga Franje i svete Klare Asižana, Split 1991 (uz mjestimična neznatna odstupanja). Životopisi svetoga Franje: 1 Čel – Toma Čelanski: Prvi životopis Franje Asiškoga 2 Čel – Toma Čelanski: Drugi životopis Franje Asiškoga 3 Čel – Toma Čelanski: Traktat o čudesima KJor – Kronika Jordana iz Giana LM – Bonaventura: Legenda maior LMi – Bonaventura: Legenda minor LP – Peruđinska legenda OS – Ogledalo savršenosti TD – Legenda trojice drugova Podaci iz biografija, s ustaljenom podjelom na brojeve, oslanjaju se na: Fonti francescane, Padova 2000. AbStRACt PRESERviNg cROaTiaN glagOliTic TRaDiTiON: a fRaNciScaN viRTuE Departing from the fact that the members of the Third Order Regular of St. Francis in Croatia are commonly called “Franciscan Glagolitic Tertiaries”, the author attempts to examine more closely the distincti­ veness of that branch of the Franciscan Order in Croatian area by bringing into relation its franciscan beginnings and its use of the Old Slavonic language and the glagolitic script. The next step would normally be the close study of the writings of St. Francis, especially those concerning the relation of a friar to his addressee. One is finally being challenged to ponder whether the Croatian Franciscan Tertiaries’ usage of the language comprehensible to the people, with reaching its peak in the liturgy, may be assumed as an unique form of the minority, peculiar franciscan virtue of being close to minores – the lowest ones.

69 SERbOWiE łużyccy WyzNaNia EWaNgElickiEgO. zWyczajE i iNSTyTucjE JUStyna miChniUk Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń Gdy zapytamy pastora z niegdyś łużyckiej parafii, czy język i kultura Serbów Łużyckich jest wciąż obecna w kościele, otrzymamy różne od­ powiedzi1 . Dziś, w czasach globalizacji i unifikacji kultury, warto zadać sobie pytanie, jak wygląda współczesna sytuacja Kościoła ewangelickie­ go na Łużycach i dlaczego w chwili obecnej obserwuje się postępujący zanik języka łużyckiego w kościele. Aby odpowiedzieć na te pytania, należy cofnąć się blisko 1000 lat w przeszłość i prześledzić procesy spo­ łeczne, gospodarcze i polityczne, których tłem była ziemia zamieszkała przez Łużyczan. Praktycznie od XII wieku sytuacja języków łużyckich w kościele (wtedy jeszcze w kształcie sprzed reformacji), urzędach i sądach syste­ matycznie się pogarszała2 . Wraz z ruchem reformacji wiele gmin ser­ bołużyckich przyjęło protestantyzm. Zasada odprawiania nabożeństw w języku ojczystym, którą wprowadził Marcin Luter, prowadziła do rozwoju języków górno­ i dolnołużyckiego. W 1548 r. Mikołaj Jakubica, wiejski duchowny, dokonał pierwszego przekładu (niedrukowanego) Nowego Testamentu na język dolnołużycki. Katechizm Lutra ukazał się w 1574 r., wpierw po dolnoserbsku, zaś w 1595 r. po górnoserbsku. 1 Badania własne autorki przeprowadzone drogą ankiety e­mail rozesłanej do kilku pastorów parafii na Łużycach. Badanie skupiało się głównie na aspekcie używania języka serbskiego w kościele oraz liczby członków gminy. Przeprowadzono je w lipcu 2011 roku. 2 PnieWSki, W., Łużyce. Przeszłość i teraźniejszość, Poznań 1924, 25.

SerboWie łUżyCCy Wyznania eWangeliCkiego… 77 użytkowników języka, zwłaszcza na Dolnych Łużycach, odnotowuje ciągle tendencje spadkowe. W parafiach łużyckich działają niemieccy proboszczowie, którzy nie znają języka łużyckiego z wielu powodów. Jednym z nich może być niewątpliwie fakt, iż sama ludność wyznania ewangelickiego należąca do danej parafii przestała posługiwać się tym językiem na co dzień, a więc i nie wymaga go w liturgii kościelnej. Archiwa ewangelickie pełne są książek w językach łużyckich, istnieją stare zbio­ ry pieśni kościelnych oraz kazań. Na każdym cmentarzu odnajdujemy również napisy na nagrobkach w języku łużyckim. Przy okazji dużych uroczystości kościelnych osoby starsze oraz nieliczny odsetek młodzie­ ży nosi stroje łużyckie, aby zamanifestować swoją przynależność do tej grupy. Choć wiele pięknych zwyczajów i tradycji odchodzi w zapomnie­ nie, choć kurczy się liczba użytkowników języków łużyckich w kościele, szkole i na co dzień, to jednak naród łużycki podejmuje wiele działań, aby choćby w części zachować swoją odrębność od kultury niemieckiej, od niemieckich parafii ewangelickich, z którymi łączy je wiara w jedne­ go Boga, jednak dzielą stulecia odrębnej historii kościoła naznaczonej nieustanna walką o łużyckość. AbStRACt EvaNgElical cONfESSiON Of ThE SORbS. REligiOuS cuSTOmS aND iNSTiTuTiONS According to the official data, the current number of Upper and Lower Serbs, who are living in Germany, is 60,000 (two thirds live in Saxony, one­third lives in Brandenburg). Along with the reformation movement many serbian municipalities have adopted Protestantism. The principle of the celebration of liturgy in their native language, which introduced Martin Luther, led to the development of languages of the Upper and Lower Serbs. In 1548 Nicholas Jakubica made the first translation (not published) of the New Testament into Lower Serbian. Currently, there are two evangelical churches in Lusatia: Evangelisch­Lutherische Lan­ deskirche Sachsens and Evangelische Kirche Berlin­Brandenburg­schle­ siche Oberlausitz. The paper deals with the contemporary Protestant Sorbian people, their customs and institutions.

79 REligijNa mOzaika SaRajEWa katarzyna StęPińSka Uniwersytet Gdański Bośnia nie jest utożsamiana z jedną religią, jednym narodem, z kon­ kretną tradycją; w tym miejscu przenikają się i stykają różne kultury. Kiedyś mówiło się o Bośni, że jest Bałkanami bądź Jugosławią w mi­ niaturze, dziś mówi się, że jest Europą w miniaturze, tak nazywali ją Jan Paweł II i bośniacki pisarz Dževad Karahasan. Stolica kraju – Sarajewo – jest doskonałym odzwierciedleniem stosunków, jakie tu panują, jest jakby małą Bośnią; zamieszkują ją przedstawiciele różnych narodów (Ser­ bowie, Chorwaci, Bośniacy, Żydzi). Sarajewo jest miastem trzech wielkich religii monoteistycznych: islam, chrześcijaństwo (w obrządku katolickim, jak i prawosławnym), judaizm, czterech kalendarzy liturgicznych, licznych świątyń (meczety, kościoły, cerkwie, synagogi) oraz licznych cmentarzy (muzułmańskie, katolickie, prawosławne i żydowskie). Ta różnorodność czyni Bośnię bogatszą i ciekawszą, ale także niejednolitą, rozdartą, we­ wnętrznie skłóconą, pełną uraz i wzajemnej niechęci. W artykule przedstawiono ową religijną różnorodność − jak mówi Aleksandra Stankowicz „religia w kulturze społeczeństwa bośniackiego jest nadrzędna wobec języka, literatury, sztuki i obyczajów, które skła­ dają się na kanon kultury narodowej”1 . Religie łączą się z różnymi świętami, z różnymi zachowaniami i oby­ czajami. Mieszkańcy Sarajewa nigdy nie żyli identycznie, nie wszyscy świętowali w tym samym czasie, nie wszystkie zachowania wyznawców 1 StankoWiCz, A., Między bośniackością a jugoslawizmem. Z dziejów kultury bośnia- ckiej, Bielsko­Biała 2004, 11.

Katarzyna Stępińska 86 AbStRACt REligiOuS mOSaic Of SaRajEvO The article Religious Mosaic of Sarajevo discusses the problem of the co­ ­existence of several religions on the small area such as the capital of Bosnia and Herzegovina. Sarajevo is the city of three great monotheistic religions: Islam, Christianity (Catholicism and Orthodox Church) and Judaism. It is the city of four different liturgical calendars, many temples (mosques, Catholic and Orthodox Churches, synagogues) and many cemeteries (Muslim, Catholic, Orthodox and Jewish). Sarajevo is some­ times regarded as the second Jerusalem, because there are only few cities in the world where the temples of different religions are placed at such a close distance. An area of one square kilometer with Muslim mosque, synagogue, Catholic and Orthodox Church can be easily found in the capital of Bosnia and Herzegovina. In my paper I would like to present complicated religious situation of Sarajevo (this multicultural city which is full of various traditions and customs) and the problem of the religious identity of Sarajevo citizens.

III. SlOvaNSké liTERaTuRy vE vzájEmNých REflExÍch a kONfRONTacÍch

89 kORzyści z zaSTOSOWaNia POETyki kulTuROWEj DO baDań NaD kONTEkSTEm czESkO-SłOWackim magdalena byStrzak FF UK Praha Celem niniejszego artykułu jest omówienie propozycji teoretycznej Stephena Greenblatta (określanej jako „nowy historycyzm” lub „poetyka kulturowa”)1 w kontekście możliwego zastosowania tych teoretycznych rozważań do badań nad tekstami słowackiego krytyka literackiego i esei­ sty, Alexandra Matuški. Jako że moje zainteresowania związane są z lite­ raturami zachodniosłowiańskimi, chciałabym poruszyć również kwestię definicji czesko­słowackiego kontekstu literackiego, którą zapropono­ wał w latach 60. słowacki historyk literatury, Stanislav Šmatlák. Tekst ten będzie również wyrazem zastrzeżeń co do powodzenia praktyki 1 Greenblatt określa swoją praktykę jako: „New Historicism”, „Poetics of Culture”, „Cultural Poetics”. Z tego też powodu poszukiwanie odpowied­ nika na gruncie innojęzycznej teorii literatury może okazać się problema­ tyczne. Wspomina o tym Krystyna Kujawińska­Courtney we wprowadzeniu do polskiego wyboru tekstów Greenblatta (Zob. EADEM, Wprowadzenie, in: Greenblatt, S., Poetyka kulturowa: W stronę poetyki kultury, Kraków 2006, V–LXXXII). Zaznacza, że początkowo nazwę tłumaczono jako „nowy his­ toryzm” (zob. R. Nycz, H. Markiewicz, J. Sławiński), by następnie zdecy­ dować się na „nowy historycyzm” (zob. T. Walas, K. Kaszenna, D. Heck). Ostatecznie jednak teksty Greenblatta w polskim przekładzie opatrzono tytułem „poetyka kulturowa”, stąd też postanowiłam wykorzystać to okre­ ślenie w niniejszym artykule. Ponadto, nazwa ta wydaje się być trafna o tyle (zob. K. Kujawińska­Courtney), o ile odbiega od praktykowanego wcześniej „historycyzmu”, który wiąże się z redukcjonistycznym przeświadczeniem całkowitego zdeterminowania ludzkich wytworów przez historię.

Magdalena Bystrzak 96 rozstrzyga sam Greenblatt, który nie rości sobie prawa do stworzenia całkowitego opisu dzieła literackiego jako kulturowego artefaktu.23 AbStRACt bENEfiTS fROm ThE POETicS Of culTuRE iN ThE RESEaRch Of ThE czEchO–SlOvak cONTExT The purpose of the article is the presentation of the Stephen Greenblatt’s theoretical reflection on literature and history and the emphasization of the potential use of his theoretical considerations in the study of the Czecho­slovak context. The title of the article – Benefits from the Poetics of Culture in the research of the Czecho-slovak context (somehow tricky due to the Poetics of Culture which rejects the binary oppositions such as “literature – history”, or “text – context”) – refers to a very broad issue. For this reason, I try to focus only on the interwar period and someof itsphenomenons(i.e.worksof theSlovakliterarycriticAlexander Matuška) in order to discuss the social embedding of writing. Literature is thus understood as a part of a discursive practice. Historical context ceases to be only a backdrop; it becomes a base for understanding as such. Służąc dwóm panom. Podteksty 9 (2007) nr 3 [online: , cit. 2011­11­01]. 23 Zob. greenblatt, S., Poetyka kulturowa: W stronę poetyki kultury, Kraków 2006, 39–63.

97 iNTERPRETacijE EmauSkE EPizODE u čEškim i hRvaTSkim POvijESTima jEzika i kNjižEvNOSTi martina kramarić Institut za hrvatski jezik i jezikoslovlje, Zagreb Emauskom epizodom nazivamo djelatnost hrvatskih benediktinaca gla­ goljaša (1347.–1419.) u samostanu Na Slovanech (ili Emauskom samosta­ nu, posvećenom 1372.) u Pragu, gdje su stigli na poziv češkoga vladara Karla IV. Ta je češka benediktinska opatija postala glagoljaška oaza u zapadnome latinskome svijetu, gdje je bogoslužje bilo na staroslaven­ skome jeziku, a hrvatski su glagoljaši poučavali češko svećenstvo glago­ ljici, na kojoj su bili zapisivani neki književni, osobito poučni tekstovi. Spominjanje hrvatskih glagoljaša, češke literature pisane na glagoljici i samostana Na Slovanech u onodobnim češkim kronikama (kronike Beneša Krabice z Veitmile, Franciscusa Pragensisa, traktati Jana z Ho­ lešova i Klareta) dovoljno govori o poznatosti i priznatosti djelatnosti hrvatskih glagoljaša u češkoj sredini.1 Glagoljaška djelatnost toga središ­ ta zaustavljena je 1419., kada se samostan priključio husitskomu pokre­ tu.2 Suradnja češkoga i hrvatskoga svećenstva u praškome samostanu ostavila je traga u povijesti obaju slavenskih književnosti, pa ta tema već dugo privlači brojne slaviste (napose kroatiste i bohemiste). Prva značaj­ nija istraživanja emauske književne produkcije provode se od 19. stoljeća, 1 mareŠ, F. v., Hlaholice na Moravě a v Čechách. Slovo 21 (1971), 191–192. 2 Neka novija istraživanja sugeriraju da se i nakon njihova dolaska nastavila djelatnost hrvatskih glagoljaša jer se među djelima prevedenima sa staro­ češkoga nalaze i Husove propovijedi nastale u istome vremenu. PaCne- rová, l., Staročeské literární památky a charvátská hranatá hlaholice. Slovo 56–57 (2008), 408–409; reinhart, J., Husov Výklad desatera Božieho přikázanie u hrvatskoglagoljskom (starohrvatskom) prijevodu. Slovo 47–49 (1999), 251.

interPretaCiJe emaUSke ePizode U čeŠkim i hrvatSkim PoviJeStima… 107 AbStRACt iNTERPRETaTiON Of EmauS RESiDENcE iN cROaTiaN aND czEch hiSTORiES Of laNguagE aND liTERaTuRE During the residence of the Croatian monks in Prague (Emaus) in the 14th and 15th century they taught Glagolitic script to the Czech clergy, translated the series of religious medieval works from Old Czech to Old Croatian and wrote down the Czech religious books in the Glagolitic script. Since the late 19th century Croatian and Czech philologists dealt with the study of the historical, political and cultural importance of the residence of the Glagolitic monks in Prague and the dissemination of Glagolitic script to the Western countries. This paper considers how the significance of the Emaus residence was interpreted in two different cultures. The result is supposed to be a critical review of the contemporary writing and the interpretation of the cultural and historical importance of the contact between two Slavic countries in the Middle Ages.

109 hRyćkO czubaj – cyPRiaN kamil NORWiD: miEjScE POza EPOką mar’yana kril Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin Każdy czas – doba, dekada, stulecie czy cała epoka wyznacza pewne grupy artystyczne, nurty w literaturze, malarstwie, muzyce i innych dziedzinach sztuki. Takich przykładów jest wiele. Szkoła romantyczna w XIX wieku, modernistyczna w wieku XX, która w różnych krajach miała swoje ramy czasowe oraz nazwy (np. Młoda Muza na Ukrainie czy Młoda Polska w Polsce), rozstrzelane odrodzenie na Ukrainie w latach 20.– 30. XX wieku, szistdesiatnyky, grupy literackie końca XX wieku na Ukrai­ nie – Bu-Ba-Bu, Zachidnyj Witer, LuHoSad i wiele innych. Są to pokolenia twórcze, które dla swej twórczości mają swój określony program, cel oraz główne nurty. Poza tymi pokoleniami, poza większymi czy mniej­ szymi szkołami, grupami tworzą również tacy artyści, twórczość któ­ rych nie odnosi się do danego czasu. Nie oznacza to, że są oni kimś innym, obcym, lecz to, że po prostu tworzą inaczej, mają inną tematy­ kę, formy, inne idee. W historii jest mnóstwo takich przykładów, kiedy artysta nie był przyjęty oraz uznany w czasie, kiedy tworzył. Przyczy­ ny mogły być różne: trudności historyczne, ideowe, niepogodzenie się z innymi artystami, prowadzenie z nimi dyskusji typu „które tematy są ważniejsze, a które mniej ważne”, otwarta krytyka etc. Martin Heidegger w artykule Po co są poeci? pisał: „Istota poety, który w czas ubogi naprawdę jest Poetą, polega na tym, że dla niego z ubó­ stwa czasu pierwszym problemem staje się piśmiennictwo oraz wezwa­ nie poetyckie. Dlatego właśnie „poeci w czas ubogi” muszą tworzyć

hryćko CzUbaJ – CyPrian kamil norWid… 117 AbStRACt hRyćkO czubaj – cyPRiaN kamil NORWiD: a NichE bEyOND TimE The article compares the milestones of life and work of the Ukrainian poet Hryhorij Czubaj (1949–1982) and the Polish poet Cyprian Kamil Norwid (1821–1883), who lived and worked in different centuries but who share many similarities in the destinies, ideas, precepts, and motives of their works. Historical, literary as well as social and political context relevant at the time of the poets has been considered in the study. Based on the facts of the biography, the main motives of work, ideas and life attitude, an attempt to outline the belonging of the poets to the time at which each of them had worked, and to the context of the artistic period has been taken. It has been proved with the material analysed that these poets were ahead of the time they lived and worked.

119 cESTa jaNa NOvgORODSkéhO DO jERuzaléma a zPěT. k OTázcE PROTORENESaNcE v NOvgORODSkém PÍSEmNicTvÍ lUdmila maChátová FF UK Praha Kulturní fenomén renesance se v posledních několika desetiletích zno­ vu stal předmětem intenzivního vědeckého zájmu.1 Mnozí badatelé zdů­ razňují, že italská renesance je svého druhu jedinečným kulturním jevem, který přinesl nové vnímání světa. Od konce 15. století ji lze považovat za celoevropský jev, projevující se však na každém území s jinou mírou intenzity. Setkáváme se ale i s názory, že italská renesance je něčím zcela specifickým a že „malé renesance“ charakteristické návratem ke koře­ nům, jež byly nově interpretovány, a kulturním rozmachem s tím spo­ jeným jsou typickým rysem středověké kultury obecně. Můžeme tak mluvit o renesanci karolinské, ottonské či sorbonské, v nichž se ale ještě neprojevilo to, co přinesla italská renesance a k čemu se dosud a s obdi­ vem vrací evropská kultura ­ nový pohled na člověka jako individualitu schopnou vzít vlastní osud do svých rukou. Člověk se ocitl v centru dění a s tím se objevil i další podstatný moment, změna vnímání času a pro­ storu v italské renesanci. Do té doby zmíněné veličiny zcela závisely na 1 Blíže k problematice protorenesance a renesance např.: le goFF, J., Stře- dověká imaginace, Praha 1998. le goFF, J., Hledání středověku, Praha 2005. le goFF, J., Kultura středověké Evropy, Praha 1991. SaviCký, n., Renesance jako změna kódu, Praha 1991. Kol. autorů, Umění italské renesance. Praha 1996. SyPher, W., Od renesance k baroku. Proměny umění a literatury 1400 – 1700, Praha 1971. gargan, l., Cultura e arte nel Veneto al tempo de Petrarca, Padova 1998. CherUbini, g. et. al., Italia 1350 – 1450: tra crisi, trasformazione e sviluppo, Pistoia 1993. romanini, A. et. al., L´Arte Medievale in Italia, Firenze 1988. PallUChini, R., La pittura veneziana del Trecento, Venezia – Roma, 1964.

CeSta Jana novgorodSkého do JerUzaléma a zPět… 125 mají totiž společné obecně křesťanské kořeny. Pravoslavná Rus od doby christianizace byla ovlivněna především Byzancí. Přesto snaha hledat v ruském středověkém písemnictví, výtvarném umění či kultuře obecně západní protorenesanční vlivy za každou cenu může být stejně zavádějící jako pokusy více či méně oddělovat Rus od evropského vývoje. AbStRACt ThE lEgEND abOuT ThE TRiP Of jOhN Of NOvgOROD ON ThE DEvil. TO ThE iSSuE Of PROTO-RENaiSSaNcE iN NOvgOROD liTERaTuRE The article is an attempt to answer the question whether any proto­ ­Renaissance elements can be found in the Novgorod culture, especially in its literature. The article confronts this culture with the tendencies in Western Europe and Moscow in the 14th century as well. The Legend About the Trip of John of Novgorod to the Devil is considered to be an example of a text that contains some proto­Renaissance elements. The author analyzes this text and concludes that the legend shares homogeneity with the poetics of medieval literature and that the attempts of western scholars to stress the marginality of Russian Empire in the European history are rather offensive for the Russian scholars. Nevertheless the effort to find the proto­Reneissance elements in the Novgorod literature and culture might be misleading as well.

127 PROměNy v čESké REflExi RuSké DěTSké liTERaTuRy eva malenová PedF MU Brno Příspěvek se zabývá reflexí ruské dětské literatury v průběhu 20. století. V našem prostředí o něm lze hovořit jako o století extrémů. Na jedné straně byla z ruské dětské literatury slepě přejímána jak teoretická vý­ chodiska, tak i primární literatura, na druhé straně došlo na konci sto­ letí k naprostému oproštění od jakéhokoli vlivu, byť by to bylo v podobě inspiračních impulsů. Na počátku 20. století byl do češtiny překládán Lev Nikolajevič Tolstoj. Teoretickými pracemi zasáhl do dějin pedagogiky a svou Azbu- kou (slabikářem a zároveň jakousi všeobecnou encyklopedií) se zapsal do dějin ruské dětské literatury. Tolstoj sám považoval práci na učebnici pro děti za velice důležitou, což dokazuje věta z korespondence s jeho ženou: «Написав эту «Азбуку», мне можно будет спокойно умереть».1 Připomeňme, že první vydání Azbuky úspěch nemělo, druhé vydání ro­ ku 1875 bylo schváleno a oficiálně šířeno jako učebnice do škol. Tvorba pro děti a teoretické práce Tolstého nezůstaly v českém prostředí nepo­ všimnuty. Poprvé vyšly některé z textů Azbuky v roce 1889 pod názvem Našim dětem a byl to právě překladatel Mrazík, kdo jako první u nás poukázal na nedostatky českých čítanek2 – podtrhoval jejich nezábavnost, přílišnou poučnost, a oproti tomu u Tolstého oceňoval krátké příběhy 1 Переписка Л. Н. Толстого с А. А. Толстой (1857–1903), Петербург 1911, 163–164. 2 mrazík, J., Lva N. Tolstého čítanky pro národní školy ruské. Česká škola 12 (1890).

Proměny v čeSké reFlexi rUSké dětSké literatUry 133 Pohádky se zvířátky Vladimira Sutějeva (2007) či soubor lidových pohá­ dek Krása nesmírná (1998, 2010). České překlady ruské dětské literatury jsou dnes většinou zastaralé (naposledy vycházely na konci 80. let) a na současném knižním trhu většinou nejsou dostupné. Také česká odbor­ ná periodika od 90. let o ruské dětské literatuře převážně mlčí. AbStRACt mETamORPhOSES iN ThE czEch REflEcTiON Of ThE RuSSiaN chilDREN‘S liTERaTuRE The paper deals with the issues of reflection and perception of primary and secondary texts of Russian children‘s literature (M. Gorky, K. Ču­ kovskij, S. Maršak, A. Gaidar, etc.) in the Czech environment, especially during the 20th century. The change of the Russian reflection of their own children‘s literature until the “Soviet period” is also described.

135 PRiPaDNOST bOSaNSkOhERcEgOvačkih PiSaca i kONSTiTuiSaNjE bOSaNSkOhERcEgOvačkE kNjižEvNOSTi elvira mezit Univerzitet Džemal Bijedić u Mostaru Za pojedine pisce bosanskohercegovačke književnosti karakteristično je da su poliliterarni, tj. da usvajaju dva ili više književnih sistema, stva­ rajući intenzivne međusobne veze zasnovane na prožimanju različitih književnih tradicija, te da su dvopripadni ili višepripadni. Ta pripadnost je najčešće veća s bosanskohercegovačke strane nego sa druge, prven­ stveno hrvatske i srpske strane. Sam naziv bosanskohercegovačka knji­ ževnost podrazumijeva književno stvaralaštvo koje je zasnovano na različitim nacionalnim književnostima koje se izučavaju i zasebno, ali između kojih postoje i određene sličnosti, veze, utjecaji nastali kao „pro­ izvod sinkretičke kulture Bosne“. Radi se o svojevrsnoj interkulturalnoj književnosti u kojoj se pitanja kao što su propitivanje pripadnosti poje­ dinih autora, njihova identiteta i recepcije nameće kao nužnost književ­ nokritičkog angažmana.1 1 Osnovna bibliografija: dUraković, e., Modeli izučavanja bošnjačke knji­ ževnosti, in: Bošnjačka književnost u književnoj kritici, Sarajevo 1998, 67–72; dUraković, e., Predgovor, in: Antologija bosanskohercegovačke poezije XX sto- ljeća, Sarajevo 2000, 5–26; Jandrić, lJ., Sa Ivom Andrićem, Sarajevo 1982; kovač, z., Međuknjiževna tumačenja, Zagreb 2005; kUleSar, S. E. – oraić, T. d., Kulturni stereotipi: Koncepti identiteta u srednjoeuropskim književnostima, Zagreb 2006; novak, S. P., Povijest hrvatske književnosti, Split 2004; rizvić, m., Panorama bošnjačke književnosti, Sarajevo 1994; ŠiCel, m., Hrvatska knji- ževnost 19. i 20. stoljeća, Zagreb 1997; ŠkvorC, b. – lUJanović, n., Andrić kao model izmještenog pisca. Fluminensia 22 (2010) br. 2, 37–52.

Elvira Mezit 140 ovih književnosti, zato su i moguće dvostruke pozicioniranosti bosan­ skohercegovačkih autora. Ivan Lovrenović smatra da je upravo zbog toga nemoguće prikazati etnonacionalne književnosti u Bosni i Herce­ govini kao odvojene budući da se one međusobno preklapaju, pozaj­ mljuju jedna od druge. Možemo ih samo prikazati „kao identitet duge: mi možemo raspoznati svaku boju u spektru, ali ne možemo odrediti tačnu granicu između boja“.11 AbStRACt affiliaTiON Of bOSNia-hERzEgOviNiaN WRiTERS aND cONSTiTuTiON Of bOSNia-hERzEgOviNiaN liTERaTuRE To speak about the affiliation of Bosnia­Herzegovinian writers means to keep in mind the complex network of the historical and cultural circumstances this country has passed through. However, this work is trying to keep an eye only on the divergence of the Bosnia­Herzegovinian writers in relation to the Croatian and Serbian literature and depict how the national literature has been shaped. Under these conditions the examples of Meša Selimović, Mak Dizdar and Ivo Andrić are indicative, as well as contemporary authors like Miljenko Jergović, Irfan Horozović and many others. The work points to the crucial factors for including these writers into the particular national literature, but also indicates the personal attitudes of these writers about their national affiliation. The mutual echoes among these literatures are omnipresent, but the affiliation of these writers is very often ideologically motivated. 11 lovrenović, i., Paradoks o šutnji [online: , cit. 2011­ 11­29].

141 SzaTaN W śWiEciE, SzaTaN W człOWiEku – PRóba iNTERPRETacji PROblEmu Na PRzykłaDziE liTERaTuRy SymbOlizmu ROSyjSkiEgO W kONTEkściE POEzji czESkiEj agnieSzka PotyrańSka Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin „Mrzonką jest wiara w raj, gdy w tobie samym trwa piekielnych sił igrzysko” (I. Geisslova, Uderzcie w pogrzebowe werble) Literackie wizerunki Szatana są bardzo zróżnicowane, co stwarza okazję do ciekawych studiów komparatystycznych. Symboliczne transforma­ cje tego wątku można odnaleźć w spuściźnie literackiej niemal każdego modernisty. Powyższe uwagi pozwalają określić zasadniczy przedmiot niniejszych rozważań. W centrum naszych zainteresowań badawczych znalazł się motyw Szatana i jego kreacja w twórczości – jak wolno są­ dzić – poetki wyjątkowej. Nie bez powodu Zinaida Gippius była nazy­ wana przez współczesnych jej poetów i literaturoznawców kolejnych epok „petersburską Safo”, „dekadencką Madonną” czy „białą diablicą”. Michaił Bachtin powiedział w swoim czasie: „Wszelkie rozumienie po­ lega na odniesieniu tekstu do innych tekstów.”1 Z uwagi na ograniczone ramy pracy w niniejszych rozważaniach skupimy się głównie na wierszu Zinaidy Gippius Дьяволенок (1906), umieszczając go w nowym kon­ tekście – poezji czeskiej. Postaramy się wykazać, iż wiersz dekadenckiej Madonny jest świadomie budowany na asocjacjach kulturowych, pod­ kreśla „grę” między znaczeniem jawnym (nazwanym) i ukrytym, zakła­ dając czytelniczą kompetencję w odszyfrowywaniu sensu. 1 baChtin, M., Estetyka twórczości słownej, przeł. D. Ulicka, Warszawa 1986, 512.

Szatan W śWieCie, Szatan W CzłoWiekU… 149 AbStRACt SaTaN iN ThE WORlD, SaTaN iN ThE maN. aN aTTEmPT TO iNTERPRET ThE mOTif ON ThE baSiS Of RuSSiaN SymbOliSm liTERaTuRE iN ThE cONTExT Of ThE czEch POETRy This article deals with the mythical­poetic depiction of Satan in the works of Russian symbolists. A poem by Zinaida Gippius Дьяволенок (1906), which presents a satanic element in the man’s soul, is analyzed. Also some texts by F. Sologub and W. Briusow are taken under careful view, as well as selected lyrics by the Czech poets, such as: I. Geisslova (Beat the funeral drum, 1879) and J. S. Machar (Polemic stanzas, 1887­1889­ 1892). The Russian and Czech poets used the motif of the Prince of Darkness, thus becoming “participants of the feast of the revived sense” (Bakhtin). The common field of research helps to define “a dialogue of senses” in the analyzed poems. By reading Gippius’ work in a new context, that is the Czech poetry, a revival and new reading of the old motif is presented. The analysis of the poems is aimed at deciphering the hidden sym­ bols and reading them in the categories of a demonological discourse. An analogy could be made between some of the motifs used by the Russian and Czech poets. The motifs which appear in the semantic depiction of Satan are: coldness, darkness, hatred, shuddering, light and sweetness. It is concluded that the conceptualization of life and the man in the poets’ works is compatible with the philosophical concepts proposed by F. Nietzsche and A. Schopenhauer. In the interpretation of the motif of Satan, references to the Bible and religious studies are made (A. M. di Nola, M. Eliade).

151 SlavENSkE kNjižEvNOSTi u hRvaTSkOj kNjižEvNOj PERiODici PEDESETih gODiNa 20. STOljEća mirna Sindičić SablJo Sveučilište u Zadru Dodiri hrvatske književnosti s ostalim slavenskim književnostima uče­ stali su, i plodni, posebice tijekom 19. i 20. stoljeća. Počevši od Ilirskog preporoda, koji je bio sveslavenski orijentiran,1 zbivanja u kulturnom životu drugih slavenskih naroda prate se s velikim zanimanjem. Hrvatski književni romantizam razvijao se pod snažnim utjecajem poljske, češke i ruske književnosti, o čemu svjedoče opusi brojnih hrvatskih knji­ ževnika. U razdoblju realizma prevodilaštvo iz ruske književnosti po­ staje sustavno i sinkrono, a intertekstualne veze brojnije.2 No tijekom 20. stoljeća, međusobni dodiri, ili njihov izostanak, hrvatske i slavenskih književnosti nerijetko su uvjetovani političkim i društvenim zbivanjima, primjerice, u vremenu nakon Oktobarske revolucije. U drugoj polovici 20. stoljeća prisutnost prijevoda iz slavenskih književnosti u hrvatskoj kulturi je značajna. U razdoblju od 1945. do 1985. godine, od ukupnog broja objavljenih prijevoda u Hrvatskoj 30 % je iz anglo­američke, 25 % iz romanskih, 15 % iz germanskih, 7 % iz svih ostalih te 23 % iz slavenskih 1 Živančević, m., Hrvatski narodni preporod i nacionalni književni pokreti u Europi, in: Hrvatska književnost u europskom kontekstu. Ur. A. Flaker, K. Pra­ njić, Zagreb 1978, 313–340. 2 Flaker, A., Prijevodi s ruskog i hrvatska književnost 1836–1892, in: Hrvat- ska književnost prema evropskim književnostima: Od narodnog preporoda k našim danima. Ur. A. Flaker, K. Pranjić, Zagreb 1970, 259–280 (cit. 278). O odnosu Turgenjeva i hrvatske književnosti vidi: Flaker, A., Književne poredbe, Za­ greb 1968.

Mirna Sindičić Sabljo 160 AbStRACt Slavic liTERaTuRES iN cROaTiaN liTERaRy PERiODicalS DuRiNg ThE 1950S The paper determines the presence of translations from Slavic literatures in Croatian literary periodicals during the 1950s (Krugovi, Književnik, Međutim, Mogućnosti, Dodiri, Republika, Literatura, Prisutnosti). Fifth decade of 20th century represents a turning point in the Croatian culture. After breaking with Stalin and Communist Bloc countries, Tito’s Yugoslavia turned to the West in search of economic and military aid. In order to represent the country in best possible light in front of the Western forces, the Communist Party advocated a break with the Agitprop politics and aesthetics of socialist realism. Western literatures have been systematically translated (W. Faulkner, E. Hemingway, A. Camus, J.­P. Sartre, A. Gide, G. Stein, J. Dos Passos etc.), while a considerably less attention was given to Slavic literatures in comparison with the previous or following decades.

161 во прангИте на ИнтерпретацИјата – повеќе од дИскурс, помалку од Знак (крсте ЧаЧанскИ И данИло кИш) иСКра таСевСКа хаџи­боШКова Универзитет „Св. Кирил и Методиј“, Скопје Во современиот контекст на книжевно-теориските проучувања, тема- та за книжевните рефлексии и конфронтации претставува сложено, долго проследувано прашање, но и прашање кое ја доби својата пот- полна научна (и методолошка) манифестација со интертекстуалноста како посредно изведен поим на теоретичарката Јулија Кристева1 (која се послужи со Бахтиновиот термин дијалогизам како поттик). Клаудио Гилјен, иследувајќи го проблемот на книжевното влијание како процес кој ги буди креативните сили и генетичкото движење на формите, меѓу другото, потсетува на старото 19-вековно сфаќање на влијанието како «[...] трансфер и престројување на книжевните форми и теми од едно дело во друго».2 Ваквото сфаќање, кое под- разбираше испитување на објективно нужните корелации го отвора и проблемот на мешањето меѓу објективните и текстуалните елементи. Во таа смисла, разликувањето на книжевното влијание (рефлексија) од традициите и конвенциите уште повеќе го усложнува прашањето, особено доколку ги земеме предвид јужнословенските традиции, кои се обележени со меѓусебно интерферирачки елементи. Според тоа, не нè зачудува и употребата на терминот ‘книжевност/книжевности’ кај Армандо Њиши, кој во тој контекст ја истакнува конзистентноста на литературата, «[...] конзистентност на една слика која би требало 1 КриСтева, Ј., Речта, дијалогот и романот, in: Теорија на интертексту- алноста. Прир. К. Ќулавкова, Скопје 2003, 9–39. 2 gilJen, K., Književnost kao sistem: Ogledi o teoriji književne istorije, Beograd 1982, 37.

Искра Тасевска Хаџи-Бошкова 168 Сталиновите чистки во Русија). Во врска со ова е и автобиографич- носта на голем број дела на Киш, која во суштина упатува на потре- бата од двојно читање, кое значи многу повеќе читање – како – креа- ција отколку Теновото биографско иследување (што истовремено исцртува интерпретација на текстот во корист на прашањата, а не на одговорите). Идеалот на Киш и Чачански е делото како отворен мозаик, апофрадес (според терминологијата на Харолд Блум22 ) како автентично и критичко ‘враќање на мртвите’. AbStRACt iN ThE chaiNS Of iNTERPRETaTiON – mORE ThaN DiScOuRSE, lESS ThaN SigN (kRSTE chachaNSki aND DaNilO kiSh) To analyze the functional bonds between the national literatures in contemporary postmodern epoch undoubtedly raises a question, which can be answered in the context of creational artistic acts, and interpretative models. This comparative text is focused on the result of the conceived postmodern experience in the narratives of the contemporary and postmodern writers Krste Chachanski, and Danilo Kish (Macedonian and Serbian), which inaugurated the concept of homeland (as being- close-to) in their national area, explaining it with its literary source. The elements of discursivity (metafiction, metahistoricity) are basically determined by the construction of the artistic world, that is reshaped to a great extent into a quasi-scientific, quasi-belletristic fiction. These elements in their narratives point out to the possibility of outgrowing the simple intersubjectivity of the discourse, representing itself as a multidirectional relation. This inquiry sets its unique goal in creating an insight of the relationship between these two authors, taking into account their artistic method, which tends towards creation of one exclusive literary identity and ontological subjectivity. 22 Blum, H., Antitetička kritika, Beograd 1980, 15.

IV. PROcES OSvOjOváNÍ SlOvaNSkých jazyků

171 процес Засвоєння слов’янськИх мов (російської та української) угорськомовнИм населенням Закарпаття З 1945 року Єлизавета барань Закарпатський угорський інститут імені Ференца Ракоці II, Береговo; Ніредьгазька Вища Школа Територія сучасного Закарпаття в різні історичні періоди входила до складу різних держав1 . Вона була заселена угорцями з кінця ІХ – по- чатку Х століття. Автономною одиницею ця територія проголошена в 1918 році під назвою Руська Крайна, до складу якої входили колишні Березький, Марамороський, Унгський та Угочанський комітати. Згідно із Сен-Жерменським мирним договором, 10 вересня 1919 року Закар- паття відійшло до складу Чехословаччини, і за ним закріпилася назва Подкарпатська Русь. 14 березня 1939 року територія знову ввійшла до складу Угорщини. Згідно з радянсько-чехословацьким догово- ром, 29 червня 1945 року Закарпаття включено до складу УРСР. 22 червня 1946 року була створена Закарпатська область у складі Укра- їнської РСР. Радянська влада привнесла в життя закарпатців свої закони: від- булися насильна депортація чоловічого населення німецької націо- нальності та відправлення в радянські табори військовополонених чоловіків-угорців віком від 18 до 50 років2 , також, у ході показових судових справ, розпочалася жорстока розправа над представниками 1 Угорського Королівства, Австро-Угорщини, Чехословаччини, Радянсько- го Союзу та України. 2 Дет. про це bognár, z., ред. „Egyetlen bűnük a származásunk volt…”. Német és magyar polgári lakosok deportálása „Malenkij Robot”­ra a sztálini láge­ rekbe 1944/45–1955, Pécs 2009; molnár, d. e., Kárpátaljai magyarok a don­ bászi munkaszolgálaton (egy felmérés tükrében), in: A II. Rákóczi Ferenc Kárpátaljai Magyar Főiskola Lehoczky Tivadar Intézetének tanulmánygyűjteménye,

Єлизавета Барань 178 граматичного матеріалу, що призводить до виникнення мовного бар’єру. Під час вивчення української літератури твори художньої літератури мають бути пристосованими до рівня знань української мови угорськомовних учнів. У шкільній програмі з української мови для шкіл з угорською мовою має бути відведено значнy кількість годин для розвитку зв’язного мовлення. Необхідно створити спеціальні ме- тодичні посібники для учителів і сучасне мультимедійне унаочнення для учнів. Вважаємо, що з урахуванням цих чинників успішність вивчення української мови покращиться. AbStRACt ThE PROcESS Of acquiSiTiON Of EaST Slavic laNguagES (RuSSiaN aND ukRaiNiaN) by ThE huNgaRiaN POPulaTiON Of TRaNScaRPaThia afTER 1945 The paper deals with the questions of learning of official languages by the Hungarian population of Transcarpathia (historical name is Podkarpat­ ska Rus’) since 1945 until today. The territory of modern Transcarpathia was the part of different countries (Hungary, Czechoslovakia, the Soviet Union and Ukraine) in different historical periods. The official language has often changed due to the political and administrative circumstances. After the setting up of Soviet power in 1945, Russian became the official language in the communication among the nations of the Soviet Union. The Hungarian minority (as well as all the other nations of the Union) was provided with all the facilities needed for successful acquisition of the Russian language by Soviet government. In 1991 Ukraine became an independent state. The learning of Ukrainian became important in an independent country as it became its official language. The Hungarian population has faced a lot of problems connected with this process and no solutions have been found for most of them until today.

179 способы передаЧИ грамматИЧеской категорИИ рода польскИх Имен существИтельных в эстонско-польском словаре алиСия чеКаДа Тартуский университет На сегодняшний день польско-эстонская и эстонско-польская лекси- кография исследована мало. Одна из причин – отсутствие достаточ- ного количества двуязычных польско-эстонских и эстонско-польских словарей. За последние 15–20 лет выпущено всего 3 подобных изда- ния1 , которые можно охарактеризовать как учебные словари кар- манного типа. В данной статье мы обратимся к эстонско-польскому словарю Лем- ми Эрин и Веслава Стефанчика «Słownik estońsko­polski», который был издан в 2000 г. в Кракове. Объем словаря – примерно 10 000 сло- варных статей. Лексический состав словаря покрывает в основном общеупотребительную лексику, но в него включено небольшое ко- личество специальных слов и фразеологизмов. Для анализа нами был выбран именно этот словарь, прежде всего, как самый объемный на данный момент и как издание, рассчитанное на широкую читатель- скую аудиторию без специальной филологической подготовки и пред- варительного владения польским языком. Как известно, польский язык входит в число западнославянских языков, а эстонский язык является одним из финно-угорских. Грам- матики обоих языков сильно отличаются друг от друга по многим 1 Самый ранний из них: kalJUSte, T., Languages around the Baltic Sea. Dictiona- ry in Nine Languages, Tallinn 1996. Далее был выпущен словарь: erin, L., SteFańCzyk, W., Eesti-poola sõnastik. Słownik estońsko-polski, Kraków 2000. В 2010 году появился словарь: bieleCki, R., Język estoński dla początkujących. Słownik estońsko-polski i polsko-estoński, Poznań 2010.

Алисия Чекада 184 стремлением авторов словаря обратить внимание носителей поль- ского языка на данный категориальный «парадокс» эстонской грам- матики: наличие отдельных лексем для обозначения женских этно- нимов, несмотря на отсутствие категории рода в эстонском языке. Резюмируя, отметим, что авторы словаря попытались максимально упростить для носителей эстонского языка принципы польской грам- матики, но, к сожалению, при этом многие аспекты они вообще не затронули7 . Если носитель эстонского языка будет пользоваться толь- ко той информацией, которая содержится во введении, то ему будет крайне сложно порождать на польском языке грамматически правиль- ные высказывания. Поскольку наше основное исследование посвящено определению и описанию теоретических основ составления двуязычного словаря (на материале польского и эстонского языков), считаем необходимым учесть опыт предшествующих лексикографических изданий с целью разработки наиболее адекватного представления и сопоставления лексических и грамматических систем обоих языков, в том числе и, возможно, одной из самых сложных для изучающих иностранные языки эстонцев категории – категории рода. AbStRACt mODES Of TRaNSmiSSiON Of ThE gRammaTical caTEgORy Of gENDER Of POliSh NOuNS iN ThE ESTONiaN-POliSh DicTiONaRy The article gives an overview of Estonian­Polish dictionary of L. Erin and W. Stefańczyk. The attention is paid to Estonian and Polish male and female ethnonyms and some of their grammatical complexity, which could be difficult for Estonian native speakers interested in learning Polish. The paper also includes an analysis of the system of the grammatical category of gender of Polish nouns and its fixing in the dictionaries. 7 Например, категорию лично-мужского и нелично-мужского рода, образование форм множественного числа имен существительных в польском языке, систему склонений польских существительных и проч.

185 вИкорИстання мов (рідної та державної) угорськомовнИмИ уЧнямИ Закарпаття ГазДаГ вiльМоШ Університет ім. Лоранда Етвеша, Будапешт «Права, які надаються для навчання мов, є не тільки життєво важли- вими, але й найголовнішими правами для людини»1 . А країни, в яких проживає угорська національна меншина, діють за принципом її централізації, асиміляції до державної нації2 . Угорська громада, яка проживає за межами Угорщини, саме в таких умовах бореться за свою національну ідентичність та право навчатися рідною мовою3 . Головним завданням громади з мовної точки зору є збереження рідної мови національної меншини та досконале володіння нею, а також вивчення другої (державної) мови, щоб стати повноцінним членом суспільства. У Центральній і Східній Європі найважливішою метою щодо вико- ристання мов серед національних меншин є досягнення і реалізація функціональної двомовності4 . З цього погляду угорська національна меншина Закарпаття має сприятливе становище, оскільки теоретично держава гарантує всі права та можливості для мовного та культурного розвитку угорців. 1 SkUtnabb-kangaS, t., Nyelvi sokféleség, emberi jogok és a „szabad” piac. Fundamentum (1998) 1–2. szám, 7–25. 2 görömbei, a., A magyar nemzettudat változásai. Hitel (2009) február, 135–142. 3 kelemen, l. et.al., Tannyelvválasztás a kisebbségi régiókban: Tájékoztató füzet burgenlandi magyar szülőknek és pedagógusoknak. Kiadta a Magyar Köz­ társaság Miniszterelnöki Hivatala, Bp. 2009. január, 2. 4 lanStyák, i., Anyanyelvi nevelés a határon innen és túl. in: Csernicskó, I. – Váradi, T. szerk., Kisebbségi magyar iskolai nyelvhasználat, Budapest 1996, 11–15.

Газдаг Вiльмош 194 AbStRACt ThE uSagE Of ThE STaTE laNguagE aND ThE mOThER TONguE Of ThE TRaNScaRPaThiaN huNgaRiaN STuDENTS Due to the effect of the Ukrainian educational system, more and more Hungarian parents enroll their children to Ukrainian schools in the hope of helping them to learn the official language on a high level. This applies to the Hungarian minority as well. The Hungarian parents see their children’s future in the thorough acquisition of the official language which may give them an opportunity to continue their studies and to obtain some desirable qualification. Students who have been examined in our survey are bilinguals: Above mentioned children use Ukrainian language at school. On the other hand they use their mother tongue (Hungarian) for communication with therir relatives and friends. The phenomenon of word borrowing can be observed in language of these students. We examined in our research how the Ukrainian language influences the Hungarian learners’ language usage.

195 cO jE NEOSvOjiTElNé. PŘEklaDaTElSká PRaxE jakO POmOcNÍk PŘi OSvOjOváNÍ cizÍhO jazyka Jana kitzlerová FF UK Praha Osvojování si cizího jazyka je proces značně složitý a dlouhodobý. Je všeobecně známo, že naučit se cizímu jazyku je možné jen do určité míry (pokud nehovoříme o bilingvismu) a navíc že se tato schopnost s přibývajícím věkem studenta vytrácí.1 Jedním z nástrojů, které nám mohou pomoci tento nelehký úkol zvládnout (za předpokladu, že jsme si určitou znalost cizího jazyka již osvojili) je i překladatelská praxe. 2 V průběhu aktivního překládání, které je procesem vysoce kreativním, byť jeho výsledek nemusí aspirovat na překlad uměleckých kvalit, musí každý překladatel­student dostát minimálně některé z obecně platných tezí, které formuloval například J. Levý, ale i jiní teoretikové překladu.3 1 Viz například čermák, F., Jazyk a jazykověda, Praha 1997, 80: „Na rozdíl od prvního (rodného) jazyka se cizí jazyk lze, vždy však do určité míry, naučit v každé fázi života, ale za dost rozdílnou cenu a s různými omezeními.“ 2 Cílem překladatelské praxe je seznámit studenta především s překladatel­ skými strategiemi a teorií, nicméně kromě toho se student musí vyrovnat i s konkrétními jazykovými obtížemi. 3 Viz například levý, J., Umění překladu, Praha 1963, 25: „Dobrý překladatel musí být především dobrý čtenář…“ Levý zde mimo jiné klade důraz na rozvoj schopnosti filologického čtení, která je při studiu filologického oboru jistě schopností podstatnou. Viz také hrdlička, m. ml., K problematice zaměření uměleckého překladu na čtenáře, in: Antologie teorie uměleckého pře- kladu (výběr z prací českých a slovenských autorů). Ed. M. Hrdlička – E. Gromová, Ostrava 2004, 168–171: „Docílení optimální komunikační hodnoty pře­ kládaného textu a tím i jeho adekvátního komunikačního efektu na čtenáře

Co Je neoSvoJitelné… 205 cizímu jazyku a právě díky překládání textů různých stylů se student naučí lepší vnímavosti k stylistickým nuancím cizího jazyka. Bez vnímavosti právě k těmto stylistickým rozdílům se student nikdy nebude moci vy­ jadřovat se stejnou přesností jako rodilý mluvčí. Bez citlivosti k stylis­ tickým diferencím se lze navíc velmi snadno dopustit i nejednoho spole­ čensko­jazykového prohřešku. Konec konců i díky překladatelské praxi si student může lépe a snáze osvojit některé obraty, jak jsou užívány rodilými mluvčími v živé jazykové realitě, a podpořit tak své jazykové vzdělání. Jak ostatně říká Pavel Eisner: „Vzdělanost; a všechna slova jeho čeledi: vzdělati se, vzdělávati se, vzdělaný – ta předpona vz­, ta předsta­ va, že jde o nějaké spění do výše, nahoru. Představa čistě česká a ovšem velice krásná.“41 AbStRACt WhaT iS NOT acquiRablE? TRaNSlaTiON PRacTicE aS a hElP WhEN acquiRiNg a fOREigN laNguagE Translation practice which is being taught as a part of the language training classes at the University for graduate students of the philological departments can render a great service when acquiring a foreign language. The students are taught through the creative process of translation not only to read a text philologically and to learn the vocabulary but also to be sensitive to the stylistic nuances in their own as well as in the foreign language. This paper analyses the difficulties that must be handled by the students­translators during the classes while using specific passages from the Russian literature (Sorokin, Teffi, Pepperstein, Feldman) and their Czech rendering. 41 eiSner, P., Čeština poklepem a poslechem, Praha 1996, s. v. vzdělanost.

207 mETODyka NauczaNia TłumaczENia kONSEkuTyWNEgO (Na TlE STuDióW SłOWacySTyczNych) SylWia SoJda Uniwersytet Śląski, Sosnowiec Różnorodność definicji przekładu, dostępnych w literaturze przedmiotu, pokazuje, że jest to zagadnienie o skomplikowanej strukturze, a nieści­ słość terminologiczna pojęć, którymi posługuje się przekładoznawstwo w swoich opracowaniach teoretycznych, zdaje się to stwierdzenie po­ twierdzać. Analiza pojęcia ‘przekład’ w konfrontacji z jego funkcjonowa­ niem w literaturze przedmiotu oraz w praktyce przekładowej wykazuje, że oddający to pojęcie termin ‘tłumaczenie’, ‘przekład’ ma co najmniej cztery znaczenia: 1. Jako rezultat działania tłumacza, czyli tłumaczenie konkretne jest przekładem, tekstem przetłumaczonym na inny język. 2. Jako czynność (lub zespół czynności), czyli tłumaczenie jako operacja intelektualna, polegająca na formułowaniu komunikatu zawartego w tekście źródłowym. 3. Jako praktyka translatorska, czyli w sensie dynamicznym tego wyrazu wszelka działalność przekładowa. 4. Jako porównywanie dwóch języków1 . Przedmiotem zainteresowania w niniejszym opracowaniu jest tłuma­ czenie konsekutywne i metodyka jego nauczania na studiach slawistycz­ nych. Nie oznacza to jednak, że mowa będzie o specyfice przekładu 1 PieńkoS, J., Podstawy przekładoznawstwa. Od teorii do praktyki, Kraków 2003, 17.

metodyka naUCzania tłUmaCzenia konSekUtyWnego… 217 ćwiczenia ich zainteresowały, jakich elementów było za dużo/za mało. Pozwala to na ciągłe doskonalenie organizacji zajęć przez nauczyciela, co powinno być najważniejsze dla każdego wykładowcy tego przed­ miotu na uczelniach wyższych. Studentów należy włączyć w proces ustalania programu zajęć poprzez pytanie ich o oczekiwania oraz wy­ jaśnienie powodu wyboru określonych treści programowych. Należy również po zakończeniu kursu pytać studentów (anonimowo, poprzez wypełnienie odpowiedniego formularza) o ocenę zajęć, co pozwoli na stałe ulepszanie prowadzonych zajęć, modernizację zagadnień i propo­ nowanych ćwiczeń20 . Przedstawione propozycje metodyczne dotyczące nauczania tłuma­ czenia konsekutywnego na studiach słowacystycznych miały na celu wskazanie na najważniejsze kwestie związane z procesem dydaktycznym, którego składową jest kształcenie przyszłych tłumaczy konsekutywnych. Zdajemy sobie sprawę, że jest to jedynie wstęp do skomplikowanego procesu dydaktycznego i metodycznego, i podkreślamy jednocześnie, że zajęcia ze studentami prowadzone w IFS UŚ mają na celu jak najlep­ sze opanowanie trudnej sztuki tłumaczenia konsekutywnego i przygo­ towanie ich do sprostowania wymogom stawianym przez wymagający rynek pracy. AbStRACt mEThODS Of TEachiNg Of cONSEcuTivE iNTERPRETiNg fOR ThE STuDENTS Of SlOvak PhilOlOgy The paper deals with the issues of teaching of the consecutive interpreting according to the Institute of Slavic Studies of the University of Silesia. The author identifies the main tasks for the teacher facing the Slovak as a foreign language in Polish reality. Preparing for the future work of interpreters of the Slovak language creates new opportunities to develop a separate methodology for teachers. The paper indicates sample exercises along with their evaluation. 20 Por. gilleS, a., Zastosowanie osiągnięć współczesnej dydaktyki w szkoleniu tłumaczy konferencyjnych, in: Język trzeciego tysiąclecia II, tom 2: Polszczyzna a języki obce: przekład i dydaktyka. Red. W. Chłopicki, Kraków 2002, 223−224.

219 (NE)PODNOšljivOST jEzičNih ODSTuPaNja mirna Stehlíková ĐUraSek FF MU Brno Među govornicima češkoga jezika postoji predodžba da je ovladavanje hrvatskim jednostavno jer je riječ o slavenskom jeziku i jer im iskustvo govori da su se na hrvatskome govornom području ipak uspjeli spora­ zumjeti. Ako se dakle govornici slavenskoga jezika međusobno razumi­ ju, je li moguće tolerirati jezične pojave koje se ne slažu s normiranim odnosno ovjerenim jezičnim oblicima? Pokušat će se pokazati da je za češke govornike proces usvajanja stranoga slavenskog jezika veoma zahtjevan jer su opterećeni visokim stupnjem srodnosti dvaju jezika koji je ambivalentno koristan (omogu­ ćuje povoljni prijenos, ali i onaj nepovoljni). Naime tijekom poučavanja hrvatskomu jeziku nije dovoljno tek spomenuti opasnost od negativne interferencije, već je nužno uporno raditi na njezinu osvještavanju. Pitajući se je li srodnost dvaju jezičnih sustava prednost ili nedostatak u usvajanju jezika, Milvia Gulešić Machata govori o ustrajnu i mukotrpnu radu na uklanjanju pogrešaka upravo u studenata slavenskoga podrijetla.1 Prema tome složenost poučavanja slavenskih govornika ogleda se u du­ gotrajnu procesu usvajanja i nastavnikovu opetovanu i upornu upozo­ ravanju i ispravljanju. Čini se da je tijekom učenja slavenskoga jezika neobično važno če­ sto pismeno izražavanje. Student tako može kontrolirati svoju jezičnu 1 Usp. gUleŠić, m., Srodnost dvaju jezičnih sustava – prednost i/ili nedos­ tatak u usvajanju jezika, in: Psiholingvistika i kognitivna znanost. Ur. D. Ivanetić et al., Zagreb – Rijeka 2001, 294, 300.

Mirna Stehlíková Đurasek 228 neprestani daljnji rad na svojemu jeziku. Premda su se u ovome radu zanemarivala mnogobrojna odstupanja na raznim razinama, svaki je je­ zični segment nositelj značenja, stoga je jezik nužno učiti kompleksno, otkrivajući pritom zanimljive značenjske nijanse. AbStRACt (NON)TOlERabiliTy Of laNguagE ERRORS There is a widespread belief among the Czech language speakers that it is easy to learn Croatian because it is a Slavonic language and they have managed to get along in the Slavonic language territory so far. The aim of the paper is to demonstrate that the process of learning a foreign Slavonic language is quite demanding for the speakers of Czech, because they are overburdened by a high level of similarity between their mother tongue and a studied language. Therefore, this affinity is ambiguously useful (it enables both favourable and unfavourable transfer). The analysis of grammatical and lexical errors excerpted from the works of students of Croatian illustrate the fact that neglecting the use of vocabularies and language handbooks leads to misunderstanding of the original text very easily.

V. vzájEmNé vlivy SlOvaNSkých jazyků zE SyNchRONNÍhO a DiachRONNÍhO POhlEDu

231 ФанетыЧная і марФалагіЧная варыянтнасць у вусным гарадскім беларуска-рускім маўленні (на матэрыяле Запісаў у г. п. хоцімску) наталля яненКа Беларускі дзяржаўны ўніверсітэт, Мінск Артыкул прысвечаны некаторым аспектам аналізу хоцімскай часткі аль- дэнбургскага корпуса беларуска-рускага маўлення, створанага ў рам- ках нямецка-беларускага праекта «“Трасянка” ў Беларусі: “змеша- ная разнавіднасць” як прадукт беларуска-рускага моўнага кантакта»1 . У рамках даследавання намі ажыццяўляецца аналіз маўлення інфар- мантаў з пункту гледжання варыянтнасці выкарыстання імі тых або іншых формаў. Нас цікавіць варыянтнасць выкарыстання інфармантамі моўных пераменных у рамках аднаго (найбольш каштоўная інфар- мацыя) або некалькіх дыялогаў. Услед за П. Экерт, Дж. Рыкфардам2 і С. Рамэйн3 мы вылучаем: a) вар’іраванне, абумоўленае моўнымі або ўнутранымі ціскамі, b) вар’іраванне, абумоўленае сацыяльнымі ціскамі або адрозненнямі, што існуюць паміж інфармантамі (inter-speakers constrains), c) вар’іраванне, якое абумоўлена стылістычнымі ціскамі і назіраецца ў маўленні аднаго інфарманта (intra-speakers constrains). 1 Падрабязней пра праект гл. hentSChel, G., Zur weißrussisch­russischen Hybridität in der weißrussischen „Trasjanka“, in: Slavistische Linguistik (2006/2007). P. Kosta, D. Weiss (Hg), München 2008, 169­219. 2 eCkert, P. – riCkFord, J. R., Introduction, in: Style and Sociolinguistics Variation. Ed. by P. Eckert and J. R. Rickford, Cambridge 2001, 1. 3 romaine, S., Variation, in: The Handbook of Second Language Acquisition. Ed. by C. J. Doughty, M. H. Long, Malden 2003, 411.

Фанетычная і МарФалаГічная варыянтнаСць… 237 AbStRACt bElaRuSiaN-RuSiaN PhONETical aND mORPhOlOgical ORal SPEEch vaRiaTiON Of ciTy-DWEllERS (based on the records of Chocimsk) The paper deals with some aspects of the analysis of speech in the urban settlement Chocimsk as a part of the Oldenburg corpus of the Belarusian­Russian oral speech. The phonetical aspect is presented by the analysis of variation of using explosive [g] vs fricative [h] and ‘hard’ [č] vs ‘soft’ [č’]. The morphological aspect is focused on the soft or hard consonant at the end of the third person singular verb in present and simple future tenses.

239 kaTEgORija jEDNOSTavNE (NE)ODREđENOSTi u južNOSlavENSkim jEzicima virna karlić Sveučilište u Zagrebu 1. TEORijSkE NaPOmENE Definicija i teorijske nedoumice Dosadašnja bavljenja kategorijom (ne)određenosti pokazuju da još uvijek ne postoji konsenzus o njenoj općoj i općeprihvaćenoj definiciji. Analiza gramatika južnoslavenskih jezika pokazuje da se definicije ove kategori­ je obično svode na nabrajanje primarnih načina iskazivanja (ne)određe­ nosti u pojedinim jezicima ili se, pak, vrte u krug izbjegavajući precizna objašnjenja pojmova kojima je određuju. 1 Taj problem detektirali su autori koji su se detaljnije bavili ovom temom u južnoslavenskim jezici­ ma,2 ukazavši na poteškoće koje stoje na putu u pokušaju definiranja te kompleksne i raznorodne pojave. Prvu poteškoću predstavlja činjeni­ ca da se ova kategorija u jezicima iskazuje na različite načine, zbog čega 1 Ovdje se prvenstveno misli na pojmove: referencijalnost, poznatost, pre­ poznatljivost, specificiranost, kardinalnost, jedinstvenost, generičnost i dr. 2 ФеКете, е., Облик, значење и употреба одређеног и неодређеног при- девског вида у српскохрватском језику. Јужнословенски филолог 28−29 (1969−1973); znika, m., Kategorija određenosti u hrvatskom jeziku, in: Zagrebačka slavistička škola. Ur. S. Botica, Zagreb 2004, 49−64; marković, i. Nešto o neodređenosti/određenosti u hrvatskome. Rasprave instituta za hrvatski jezik i jezikoslovlje 28 (2002), 103­150; СтанКовић, б., О одређе- ности као категорији именица у српском језику. Савремена проучавања језика и књижевности 1 (2009), 139−149 i drugi.

Virna Karlić 248 AbStRACt caTEgORy Of SimPlE (iN)DEfiNiTENESS iN SOuTh Slavic laNguagES The paper explores different types of the grammaticalization of the category of (in)definiteness in the South Slavic languages. The introduction offers some basic remarks on the (in)definiteness and presents a classification of its types in the terms of formal and semantic factors. Since the paper is focused on the simple (in)definiteness, its central part outlines the types of that category in some of the South Slavic languages. The analysis gives us an overview of the means for expressing that category in Old Church Slavonic language, and discusses its development in contemporary Slavic, especially in the South Slavic literary languages. The paper aims at (1) highlighting the variety of the types of grammaticalization of the simple (in)definiteness in the South Slavic languages, (2) presenting a differentiated development of that category in some of the South Slavic languages and (3) indicating the factors which have caused it.

249 muž a žENa v PaRTNERSkých vzTazÍch: NabÍDka kE SňaTku (bělORuSká, POlSká a čESká fRazEOlOgiE vE SROvNávacÍm aSPEkTu) katerina kedron FF UK Praha Současná lingvistika hledá různé cesty k pozorování jazyka a odhalení mechanismů jeho fungování. Za relativně novou perspektivu v oblasti jazykovědných výzkumů se považuje pozornější přihlédnutí k faktu těs­ ného spojení jazyka a kultury národa, který ho používá. Takový přístup ke zkoumání jazyka předpokládá směr lingvokulturologických bádání, v rámci kterých se věnuje pozornost vyhledávání kulturních informací v jazyce, jejich odhalení a interpretaci.1 Cílem vědců je přitom rekon­ strukce tzv. jazykového obrazu světa, neboli interpretace skutečnosti, kterou lze chápat jako soubor soudů o světě uložený v jazyce.2 V následujícím textu se pokusíme o analýzu frazeologického mate­ riálu odrážejícího genderové vztahy v jazyce. Konkrétně půjde o frazeo­ logismy ve své obraznosti a/nebo sémantice (příp. i formě) vystihující obraz ženy nebo muže, jejich chování, duševní stav apod. Z velkého množství frazémů tohoto typu se soustředíme na výrazy vystihující muže a ženu v partnerských vztazích, konkrétně půjde o sémantické pole „uči­ nění/odmítnutí nabídky ke sňatku/partnerství, uskutečnění/neusku­ tečnění sňatku“, a to na materiále běloruštiny, polštiny a češtiny. Práce se třemi jazyky na jednu stranu poskytuje možnost širšího pohledu na daný zlomek představ o genderu, na druhou stranu to dovoluje objevit 1 телия, в.н., Культурно-языковая компетенция: ее высокая вероятность и глубокая сокровенность в единицах фразеологического состава языка, Москва 2004. 2 bartmińSki, J., Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, in: Językowy obraz świata, Lublin 1999, 103–120, 104.

Katerina Kedron 258 říct, že lingvokulturologická rekonstrukce naivních představ zdaleka ne vždy přináší jednoznačné informace. Sdělení, která obsahuje jejich séman­ tika, je potřeba hodnotit velice opatrně a podle možností brát v úvahu co nejširší kontext jak v rámci jednoho jazyka, tak při komparaci něko­ lika jazyků. AbStRACt RElaTiONShiP Of a maN aND a WOmaN: maRRiagE PROPOSal (Russian, Belarusian and Polish in comparative aspect) The paper focuses on the gender issues in a linguistic conception. Its goal is 1) to describe idioms of three Slavic languages (Belarusian, Polish and Czech) in the culturological­linguistic aspects and 2) subsequently compare notions of men and women and their roles in a society. The first part deals with the degree of similarity/difference of these notions in the languages mentioned above. The second part concentrates on another issue: “Does the fragment of a phraseological image of the world which reflects partnership of a man and a woman express sexism in a language or notions and stereotypes about the low status of women in a society?” The paper is composed of two main parts. The introduction deals with the basic theoretical questions (relationship of gender and language, sexism in language, conception of the gender phraseology and gender semantics) whose specification is necessary for the following consideration and the analysis of given idioms. The following part focuses on the analysis of the group of idioms from phraseological semantic field “the relationship of a man and a woman” in Belarusian, Polish and Czech language.

259 vERbálNE PaRTicÍPiá a aDjEkTÍva TvORENé kONcOvkOu -lý v SlOvENčiNE, čEšTiNE a POľšTiNE (vývOj a SúčaSNé TENDENciE) miroSlava kySeľová Prešovská univerzita V synchrónnej slovenčine existuje kvantitatívne limitovaná skupina ad­ jektív tvorených koncovkou ­lý, ktoré mohli vzniknúť buď slovnodru­ hovou konverziou z pôvodných verbálnych príčastí alebo pomocou sufixu ­lý ako slovotvorné deriváty z verb. Ak sú ich motivantmi verbálne particípiá, otázkou potom zostáva, či boli tieto príčastia „autochtón­ nou“ súčasťou systému indefinitných tvarov slovenských verb alebo sa v slovenskom jazyku začali používať pod vplyvom kontaktov s inými typologicky blízkymi jazykmi. Možným zdrojom vplyvu mohla byť češ­ tina a poľština (oba jazyky disponujúce verbálnymi l-ovými particípiami), s ktorými slovenčina prichádzala do úzkeho kontaktu vďaka geopolitic­ kým, hospodárskym a kultúrnym väzbám prakticky nepretržite niekoľ­ ko storočí. Ak tieto tvary vznikali sufixálne ako deverbatívne adjektíva, potom vyvstáva otázka, prečo bol práve tento typ adjektív zo slovenčiny v priebehu druhej polovice 20. storočia masívne eliminovaný. Jednotky ukončené príponou ­lý sú špecifické aj z toho pohľadu, že kým v slovenských morfologických a lexikografických prácach od šty­ ridsiatych rokov 20. storočia sa tieto zaniknuté i stále existujúce tvary považujú jednotne za adjektíva1 , situácia v češtine a poľštine je pod­ statne zložitejšia. Vedecká reflexia tvarov s koncovkou ­lý sa v poľskej a českej lingvistickej literatúre štiepi: 1 Pozri napr. rUŽička, J. et. al., Morfológia slovenského jazyka, Bratislava 1966.

verbálne PartiCíPiá a adJektíva tvorené konCovkoU -lý… 267 AbStRACt PaRTiciPlES aND aDjEcTivES WiTh Suffix -lý IN SLOVAK, czEch aND POliSh laNguagES (DEvElOPmENT aND SyNchRONic TENDENciES) The aim of the paper is to offer a view over the development of the use of the participles with the suffix ­lý and ­ný/­tý in the Slovak language especially in the 20th century and to compare the synchronic tendencies in Slovak with the typologically related languages – Polish and Czech. Considering the close relations of the three languages it is remarkable that only in Slovak the development has resulted into the absolute elimination of participles with ­lý. The research confirms the expansion of suffix ­lý in language practise of the interwar period, which was probably caused by intensive contacts of Slovak and Czech languages. The comparison of Slovak forms with suffix ­lý identified in the Slovak National Corpus with both Polish and Czech equivalents is provided in the second part of the paper. The confrontation of the three typologically related languages shows their mutual similarities as well as the distinctions in the process of reduction of the participles with ­lý/­ły in favour of the suffixes ­ný/­tý, ­ny/­ty.

269 kajkavSkO-šTOkavSka jEzičNa PROžimaNja u POvijESTi hRvaTSkOga kNjižEvNOg jEzika (Na PRimjERu kaNižlićEvE i kRizmaNićEvE Svete Rožalije) boJana marković Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti Hrvatski se književni jezik u povijesti razvijao na svim trima hrvatskim narječjima (čakavskome, štokavskome i kajkavskome), u razna doba i na raznim područjima, zasebno, ili u pokušajima stvaranja višenarječne koine. Književni su se jezici od samih početaka u određenoj mjeri međusobno doticali i obogaćivali, što putem književnih djela i kontaktne sinonimije, što recipročnim korištenjem rječnika i gramatika. U radu se govori o pro­ žimanju jezičnih značajki štokavskoga i kajkavskoga književnog jezika u dvjema verzijama religiozne stihovane pripovijesti Sveta Rožalija: u ori­ ginalnome tiskanom djelu Antuna Kanižlića i u rukopisnome prijevodu toga djela Ivana Krizmanića1 . Antun Kanižlić napisao je Svetu Rožaliju štokavskom slavonskom ika­ vštinom oslanjajući se na sjeverne i južne književne uzore. Dosadašnje analize pokazale su da je na Kanižlićev jezik ponajviše utjecao jezik dubrovačke književnosti i jezik kajkavskih rječnika iz kojih je Kanižlić preuzeo brojne raguzeizme te kajkavizme na svim jezičnim razinama.2 1 Sveta Roxalia panormitanska divica / nakichena i izpivana po Antunu Kanislichu Po- xexaninu. U Bechu: Pritiskana s’ od Ghelena slovih, 1780. (Vinkovci, 21, 1990); Szveta Rosalia panormitanska devicza / zkinchena y zpiszana po Antonu Kanislichu Pose- sanu. Kniga pritizkana vu Bechu Gheleania szlovami 1780. Iz slavonszkoga na horvatzki iezik preneshena 1831. po Ivanu Krizmanichu abašku bistrichkomu (rukopis se čuva u Nacionalnoj i sveučilišnoj knjižnici u Zagrebu, pod signaturom R 3529). 2 Jezik Kanižlićevih djela detaljno je istražio: vončina, J., Jezik Antuna Ka­ nižlića. Rad JAZU 368 (1975), 5–172.

kaJkavSko-ŠtokavSka Jezična ProŽimanJa… 281 kako bismo ih usporedili s prijevodom toga djela na kajkavski književni jezik (1831.), autora Ivana Krizmanića. Analiza je pokazala da je Ivan Krizmanić, prevodeći Svetu Rožaliju na kajkavski književni jezik, u svome prijevodu ostavio neizmijenjene, na svim jezičnim razinama, one Kanižlićeve kajkavizme koji su bili uo­ bičajeni u pisaca kajkavskoga književnog jezika. Kada je Kanižlić upo­ trijebio koji regionalni kajkavizam (bilo iz Belostenčeva rječnika, bilo iz vlastita govora, u kojem postoje neke zajedničke kajkavsko­slavonske jezične crte), a taj oblik nije bio uobičajen i čest u kajkavskoj književno­ jezičnoj tradiciji, Krizmanić ga je gotovo u svakome primjeru zamijenio književnim kajkavskim oblikom. Iznimaka je malo i daju se objasniti metričkim razlozima. To nam govori da je Krizmanić dobro poznavao jezik kajkavskih pisaca, ali i da je taj jezik bio standardiziran, bez obzira na to što nije imao propisanu normu. AbStRACt kajkaviaN-šTOkaviaN liNguiSTic iNTERTWiNiNg iN ThE hiSTORy Of ThE cROaTiaN liTERaRy laNguagE (baSED ON kaNižlić´S aND kRizmaNić´S SvETa ROžalija) This article compares Kajkavian forms in Antun Kanižlić’s Štokavian work Sveta Rožalija (1780) with their equivalents in Ivan Krizmanić’s Kajkavian translation of the work (Sveta Rožalija, 1831). The author’s analysis shows that the Kajkavian translator adopts only those Kajkavian forms that comply with the norms of the Kajkavian literary language of his time. Krizmanić translates Kanižlić’s regional Kajkavian forms into the standard forms, which supports the thesis that the Kajkavian literary language was standardized in the nineteenth century, even though it did not have a prescribed norm.

283 вступленИе в телеФонное общенИе в русском И немецком соцИумах. ИнтерФеренцИя И потенцИальные конФлИкты хельГа Шульце­нойФельД Берлинский университет имени Гумбольдта Одним из важных способов человеческого общения – в личных или деловых отношениях – является телефонное общение, особенно с учетом сегодняшнего широкого распространения мобильной те- лефонной связи. По мере усиленного развития процесса мировой глобализации и увеличения количества межкультурных контактов по телефону все чаще друг с другом общаются представители различных национальностей и культур, которые имеют свои собственные, на- ционально-специфические стратегии общения в целом и механизмы вступления в телефонный разговор в частности. Для достижения максимального коммуникативного успеха в общении по телефону с (иностранным) собеседником необходимо знать и учитывать специ- фику его национального речевого поведения, т. к. выбор неверной формы из набора контактоустанавливающих средств может вызвать негативную реакцию со стороны собеседника и привести тем самым к коммуникативному недоразумению, коммуникативному конфликту или даже к полному коммуникативному сбою. Недостаточное знание языка или же культурно-языковые интерференции даже у опытных носителей языка могут с самого начала оказать негативное влияние на фатический (т. е. направленный на установление контакта) момент коммуникации по телефону. Тематический комплекс «вступление в те- лефонный разговор» заслуживает тем самым особого внимания. Цель данной статьи заключается в сопоставительном описании стратегий речевого поведения и употребления фатических конструк- ций носителей русского и немецкого языков при вступлении в контакт по телефону в неофициальной и официальной сфере общения. При

вСтупление в телеФонное общение в руССКоМ и неМецКоМ СоциуМах… 291 закрытости», анонимности и используют «двойную игру на узна- вание», тем самым пренебрегая коммуникативными принципами. Немецкое Hallo! обнаруживает функциональную бивалентность (как форма приветствия и как сигнал абонента), создавая трудности с од- нозначным переводом в ситуации разговора по телефону и являясь, таким образом, потенциальной причиной межкультурных комму- никативных конфликтов между немцами и русскими. AbStRACt hOW TO Pick uP ThE PhONE – cOmPaRiNg RuSSiaN aND gERmaN PhONE call aNSWERiNg bEhaviOuRS One of the most important ways to get in contact with each other is the telephone call. This paper is particularly focused on the way German and Russian respondents accept a phone call while they do not know who is calling. The results of our empirical analysis show fundamental differences between German (strategy of maximum openness) and Russian (opposite, expressed in some very special kind of identification procedure) greeting behaviour.

293 kE kONkuRENci živOTNOSTi a PERSONičNOSTi v lašSkých NáŘEčÍch miChal vaŠíček FF UK Praha V substantivní deklinaci všech slovanských jazyků se v průběhu jejich historického vývoje projevily tendence vedoucí ke zjednodušení staršího systému deklinace podle kmenů, prosadil se především rodový příznak a vznikla kategorie životnosti, uplatňující se v různých jazycích v různé míře, v některých slovanských jazycích a nářečích pak ještě v rámci ka­ tegorie životnosti začala být rozlišována jména osobní a živočišná, vy­ vinula se v nich tedy zvláštní kategorie personičnosti.1 V tomto příspěvku se zaměříme na česká nářečí slezská, která zde v souladu se starší dialektologickou tradicí označujeme jako lašská ná­ řečí2 a pokusíme se nastínit tendence ke vzniku kategorie personičnosti, jež se v těchto nářečích (s různou intenzitou) projevily. Zjištěný nářeční stav se dále pokusíme porovnat se situací v sousedních slovanských jazycích, zejména v bezprostředně teritoriálně sousedících nářečích pol­ ských a slovenských. Jako pramen pro situaci v lašských nářečích po­ užijeme kromě Českého jazykového atlasu monografie zpracovávající lokální dialekty ze všech tří lašských nářečních podskupin3 a tyto pra­ meny doplníme materiálem z literární laštiny frýdeckého básníka Óndry Łysohorského. 1 běličová, h., Nástin porovnávací morfologie spisovných jazyků slovanských, Praha 1998, 28n. V odborné literatuře se setkáme také s termínem personálnost. 2 havránek, b., Nářečí česká, Čs. vlastivěda III, Praha 1934, 180n. 3 lamPreCht, A., Středoopavské nářečí, Praha 1953; loriŠ, J., Rozbor podřečí hor- noostravského ve Slezsku, Praha 1899; kellner, A., Štramberské nářečí, Brno 1939.

ke konkUrenCi ŽivotnoSti a PerSoničnoSti v laŠSkýCh nářečíCh 303 AbStRACt aNimaTENESS vS. PERSONaliTy iN lachiaN DialEcTS The main aim of this paper is to examine the state of the category of personality in Lachian (Czech­Silesian) dialects in comparison with neighboring Polish, Czech and Slovak languages and dialects. Two ten­ dencies intersect in this area – differing animate and inanimate masculine nouns in Czech and the opposition of personal and non­personal nouns in the plural in Polish and Slovak. Both animate and inanimate forms of animal names occur in Lachian dialects. Therefore the formation of personality as a separate morphological category is not finished. The principle of personality in western subgroup of Lachian dialects appears most regularly. The tendency to create the category of personality in Lachiandialectsisoneof themostsignificantmorphologicalmanifestations of language contact on the Czech­Polish language border and reflects a highly transitional character of Lachian dialects between Czech and Polish languages.

305 DlaczEgO czEchóW śmiESzy język POlSki, a POlakóW język czESki? kRóTkO O POlSkO-czESkich STEREOTyPach językOWych monika WitkoWSka Polska Akademia Nauk, Kraków Artykuł podejmuje temat polskich i czeskich stereotypów językowych, a także zabawnych nieporozumień językowych pomiędzy użytkownika­ mi języka polskiego i czeskiego mających związek z powszechną opinią, wedle której języki te są bardzo do siebie podobne, a porozumiewanie się mówców polszczyzny i języka czeskiego nie nastręcza problemów. Popularne są opinie takie jak: „Spokojnie można się dogadać z Czechami po polsku np. w sklepie”, „Jadąc do Czech nie musisz znać angielskie­ go, wystarczy polski”, „Język ten [czeski, przyp. aut.] na tyle podobny do języka polskiego, że Polacy mogą się w prostych sprawach porozu­ mieć z Czechami bez większych trudności”1 . Źródłem takiego stanu rzeczy jest fakt wspólnego pochodzenia oraz kilkusetletnich wzajem­ nych oddziaływań między obu językami – jak pisze Teresa Orłoś, róż­ nice między polszczyzną a czeszczyzną w początkach polskiej i czeskiej państwowości określić można wręcz mianem zróżnicowania gwarowe­ go2 . W ciągu wieków łączność językowa między obu narodami rozluź­ niła się – współcześnie posługują się one odrębnymi, w pełni skodyfi­ kowanymi językami – nie należy jednak zapominać, iż w ciągu wieków oba językirównież wpływały na siebie nawzajem, czego wynikiem jest znaczna ilość wspólnego słownictwa. Według szacunków3 liczba czeskich 1 Wszystkie cytaty pochodzą z forów dyskusyjnych portalu http://gazeta.pl [cit. 2012­02­24], zachowano oryginalną pisownię i gramatykę. 2 orłoś, T. Z., Tysiąc lat polsko-czeskich związków językowych, Kraków 1993, 80. 3 Tamże, 48.

dlaCzego CzeChóW śmieSzy Język PolSki… 311 źródeł takiego stanu rzeczy w XIX wieku, kiedy to większość polskich patriotów wywodziła się ze szlachty, czescy budziciele zaś z ludu. Czeskie warstwy szlacheckie za bardzo zbliżyły się z kulturą niemiecką, co spo­ wodowało niechęć do podkreślanej w języku pańskości. Jak zaznaczono we wstępie, większość przedstawionych w głównej części pracy stereotypów i nieporozumień wynika z rozmaitych, nie­ omawianych tu szczegółowo, faktów historyczno­językowych. Obecnie zarówno polski jak i czeski są samodzielnymi, w pełni skodyfikowanymi językami i trudno mówić o jakichkolwiek współczesnych wzajemnych oddziaływaniach między ich systemami – dla przykładu wspomnieć warto, iż najnowszym bohemizmem w języku polskim jest najprawdo­ podobniej wyraz robot9 (lata 60. XX w.). Podsumowując, zaryzykować można jednak stwierdzenie, iż choćby owo, zasygnalizowane w punkcie 2b, quasi­polskie i quasi­czeskie słownictwo jest przykładem współczes­ nych związków między owymi językami − związków nie tyle w war­ stwie systemowej, lecz w zakresie użycia, twórczości opierającej się jednak na świadomości wspólnych korzeni i historii oraz podobieństw i różnic zaistniałych w toku rozwoju języków. AbStRACt RElaTiON bETWEEN POliSh aND czEch aND ThEiR iNfluENcE ON mODERN PERcEivE Of laNguagES The article deals with the stereotypes concerning the Polish and Czech as well as with funny linguistic misunderstandings between users of these languages. Both Polish and Czech are deeply rooted in the same history and culture and there is a high level of mutual influencing between both these languages. The article presents short analysis of interlanguage reasons of ridiculousness phenomenon of Polish language for Czech and the other way round. The particular emphasis is put on the analysis of examples of so called Polish­Czech and Czech­Polish language ­ language jokes created on the basis of stereotypical knowledge of neighbours’ language (mainly quasi­Czech and quasi­Polish word­ ­formation). 9 orłoś, T. Z.,Tysiąc lat polsko-czeskich związków językowych, Kraków 1993, 80.

313 A Andrić, I. 83, 137, 138, 140 Arndt, E. M. 25 B Bachelard, G. 147 Bachtin, M. 141, 148, 162 Balhar, J. 295, 296, 301 Balicki, Z. 28 Baluch, J. 93, 94, 143, 144, 148 Baník, A. A. 263 Bárány, E. 175 Bartnicka, B. 260 Begić, M. 139 Bělič, J. 295 Běličová, H. 293 Beregszászi, A. 186 Bognár, Z. 171 Briusow, W. 145, 149 Broniewski, W. 144, 153 Broz, I. 98, 99, 100 Burzyńska, A. 90, 95 C Cetnarowska, B. 265 Csernicskó, I. 175, 176, 185 Cyzman, M. 95 Czubaj, H. 109–117 Č Čehov, A. P. 153 Čukovskij, K. I. 128, 129, 133 D Damborský, J. 260, 264, 265 Dejna, K. 295, 296 Derrida, J. 11 Dimitrova­Vulchanova, M. 246, 247 Di Nola, A. 142, 144, 149 Dizdar, M. 138, 140 Dmowski, R. 25, 27–29 Dostojevski, F. M. 144, 153, 156 Dučić, J. 138 Dukat, V. 272 Dziuba I. 112 E Eckert, P. 231 Erin, L. 179, 181, 184 F Fish, S. 95 Flaker, A. 151, 154, 155, 157 Foucault, M. 93, 163 jmENNý REjSTŘÍk

Jmenný reJStřík 314 Franjo Asiški 61–64, 68, 271 G Gajdar, A. 19, 130–132 Garašanin, I. 49–58 Geisslova, I. 141, 143, 144, 148, 149 Giljen, K. 161 Gippius, Z. 141–145, 147–149 Glavinić, F. 65 Gogol, N. V. 122 Gorkij, M. 113, 129, 130, 133 Görömbei, A. 185 Gotovac, V. 154 Greenblatt, S. 89–91, 95, 96 Grice, H. P. 287, 288 Grzegorczykowa, R. 265, 295, 300 Gulešić­Machata, M. 220 Györke, M. 191 H Hamm, J. 98, 100, 101, 106 Havránek, B. 98, 99, 101, 102, 106, 293 Heidegger, M. 109 Hentschel, G. 231 Hercigonja, E. 67, 98, 100–102, 106 Hobsbawm, E. 20, 21, 26, 30 Horecký, J. 263, 264 Horozović, I. 139, 140 Huňáček, V. 98, 101–103 Huszti, I. 175 Ch Charous, E. 94 Chełchowski, M. 43 I Ilnycki, M. 111 Ivančić, S. 66 Ivšić, S. 98, 100, 105, 106 J Jánošík, A. 262 Jelaska, Z. 220, 222 Jembrih, A. 272, 274 Jergović, M. 139, 140 K Kanižlić, A. 269–281 Kelemen, L. 185 Kell, H. 42, 43, 45 Kellner, A. 293, 299, 300 Kopaliński, W. 144, 145, 306, 308 Kopečný, F. 260 Kötél, E. 187 Krajčovič, R. 261 Krizmanić, I. 269–281 Kulenović, S. 138, 139 L Lakoff, R. 250, 287, 288 Lamprecht, A. 293, 297, 300, 301 Lanstyák, I. 185 Lichačov, D. S. 120, 121 Lisac, J. 272 Loriš, J. 293, 297, 299, 300 Lovrenović, I. 137, 140 Lurker, M. 145, 147 Lyons, Ch. 240, 241 Łysohorsky, Ó. (Goj, E.) 293, 297, 298, 300, 302 M Machar, J. S. 143, 144, 149 Majakovski, V. 153, 154, 159 Majtán, M. 261, 262 Malraux, A. 27, 155, 158 Maluf, A. 136 Mareš, F. V. 97, 98, 100, 101, 103 Maršak, S. 129, 133 Matuš, H. 43 Matuška, A. 89, 92, 93, 96 Mędak, S. 260 Mickiewicz, A. 114, 153, 156 Milován, A. 175 Mirkulovska, M. 246 Mišeka­Tomić, O 246, 247

Jmenný reJStřík 315 Molnár, D. E. 171 Moskałeć, K. 110, 112 Murko, M. 98–100 N Norwid, C. K. 109–117 Nübler, N. 260 O Oleša, J. 153, 155 Orosz, I. 173, 174, 187 P Pachomij Logofet 121 Pacnerová, L. 97, 98, 99, 102–104, 106 Parčić, D. 64, 65, 67 Pasternak, B. 154, 156, 159 Pauliny, E. 295, 296, 300 Péntek, J. 187 Peroutka, F. 92, 93 Petr, J. 265 Petrik, P. 46 Pittkunings, B. 44 Popławski, J. L. 27, 28 Potiebnia, A. 143, 146 Pranjković, I. 221, 240, 241, 244 Puskás, L. 172 R Rannut, M. 172 Reinhart, J. 97, 98, 105, 106 Rickford, J. R. 231 Romaine, S. 231 Rudwin, M. 144 Ružička, J. 259 Ryšánek, F. 98, 261 S Said, E. 136 Savický, N. 119, 124 Schegloff, E. A. 284 Sekereš, S. 270 Selimović, M. 137, 138, 140 Séra, M. 187 Silić, J. 221, 240, 244 Skutnabb­Kangas, T. 185 Slamnig, I. 154 Sołogub, F. 144 Stefańczyk, W. 179, 181, 184 Stěpanova, L. 256 Szarka, L. 187 Š Šantić, A. 138, 139 Šmatlák, S. 89, 93, 94 Šojat, A. 270, 271, 276 Šoljan, A. 154, 156 Štefanić, V. 61, 65, 98, 106 Štěrbová, M. 98, 100, 101, 106 T Tolstoj, L. N. 127, 128, 148 Tomčić, Z. 154 Trenkić, D. 241 Tryuk, M. 210–213 V Valdrová, J. 251 Váradi, T. 185 Vološinov, V. 162 Vončina, J. 269, 271, 273, 274 Y Yakovleva, E. 289, 290 Z Zach, F. A. 49–58 Znika, M. 239–241, 244

Jmenný reJStřík 316 А Август, император 33, 34, 38 Акишина, А.А. 284, 287 Акишина, Т.Е. 284, 287 Б Бендас, С. 172 Берегсасі, А. 175, 176 В Вегеш, М. 172 Владимир Мономах 32–34 Владимир Святой 31 Всеволод Юрьевич 35 Всеволод Ярославич 34, 35 З Запрудскі, С.М. 232, 236 И Иван IV Грозный 31, 33, 34, 38 К Кирилина, А.В. 251 Киш, Д. 161–168 Коляджин, Н. 175 Кронгауз, М. 287, 288 М Майборода, О.М. 177 Масенко, Л. 172 Мельник, С. 176, 186–188 О Олег Вещий 37 П Пепперштейн, П. 197, 200 Першай, А.Ю. 251, 257 Петр I Великий 31, 38 С Святослав Игоревич 37 Сорокин, В. 197, 198 Стефанчик, В. 179, 180, 183 Т Телия, В.Н. 249, 251 Теффи, Н. 197, 199 Ф Фединець, Ч. 172 Фельдман, А.В. 197, 202, 203 Фуко, М. 162, 163 Х Ханазоров, К.Х. 172 Ч Чачански, К. 161–168 Черничко, С. 175, 176, 186–188 Э Эрин, Л. 179, 180, 183 Я Ярослав Мудрый 35, 38

317 EDičNÍ a REDakčNÍ POzNámka Studie v publikaci Prolínání slovanských prostředí vycházejí z referátů před­ nesených na sedmém ročníku Konference mladých slavistů, která se konala ve dnech 3. a 4. listopadu 2011 na Filozofické fakultě Univerzity Karlovy v Praze. Konference byla otevřena pro mladé badatele v oblasti slavistiky ve věku do 35 let, měla mezinárodní charakter a limitovaný počet účastníků. Všechny přihlášky k účasti, jejichž součástí byla anotace plánovaného příspěvku, prošly výběrovým řízením, během něhož byla hodnocena odborná úroveň a adekvátnost tématu s ohledem na předem stanovené tematické okruhy. Konferenční jednání probíhalo ve všech slovanských jazycích, volba konkrétního jazyka byla proto ponechána účastníkům. Tomu odpovídají i jazyky publikovaných studií. Formální rozdělení knihy na pět oddílů respektuje základní sekce, ve kterých pro­ bíhalo konferenční jednání. Články jsou opatřeny resumé v angličtině, umístěnými na konci každého textu, na bibliografii odkazují poznámky pod čarou a primární zdroje citované v jednotlivých studiích. Redakční úpravy do značné míry zachovávají styl autorů (pravopis cizích slov, poznámkový aparát, způsob odkazování na literaturu apod.) a úzus platný pro příslušné jazykové oblasti. Všechny zveřejněné studie prošly edičním a recenzním řízením, redakčními úpravami a jazykovou korekturou. Kniha byla recenzována a doporučena k tisku doc. Dr.phil. Markusem Gigerem a Mgr. Terezou Chlaňovou, Ph.D.